Указательные местоимения
Сегодня я хочу познакомить вас с указательными местоимениями, без которых очень трудно обойтись в речи.
Указательные местоимения бу, ул, шул, теге близки по значению и переводятся как этот, тот, та, то.
Для использования этих слов в речи нужно знать их склонение:
Имен. п. бу; ул; шул; теге
Притяж. п. моның; аның; шуның; тегенең
Напр. п. моңа(р); аңа(р); шуңа; тегеңə
Винит. п. моны; аны; шуны; тегене
Исх. п. моннан; аннан; шуннан; тегеннəн
Мест. - вр. п. монда; анда; шунда; тегендə
А теперь попробуем использовать их в диалогах. Переведите их со словарем и попробуйте разыграть по ролям.
1. - Ул кызны каян белəсең?
- Мин аны университетта кҮрдем.
- Мине дə таныштыр əле.
- Ярар.
2. - Безгə бер абый килде. Ул абый гармунда бик яхшы уйный.
- Ул абый кайсы авылдан?
- Ул абый - əтинең дусты, Сарманда яши.
3. - Рəйсə, гафу ит. Ул вакытта минем эшем кҮп иде. Синең белəн сӨйлəшергə вакытым булмады.
- Борчылма, Аяз. Мин Үпкəлəмим (не оби?ась). Ул кӨнне мин дə бик ашыктым (торопился).
4. - Бу кыз сиңа тынышмы?
- Юк, таныш тҮгел. ə син аны белəсеңме?
- Мин дə белмим.
5. - Бу алма ничə сум?
- Унбиш сум.
- ə бусы (то)?
- Җиде сум. Сезгə кайсысы кирəк?
- Менə бусы (то).
6. - Теге трамвай ничəнче?
- Бишенче.
- Ул кая бара?
- Паркка.
7. - Теге китапны алып бир əле, əлфия!
- Кайсы китапны?
- əнə теге кызыл тышлы китапны.
8. - Сезгə кайсы китап кирəк?
- əнə теге.
- Бумы?
- Юк, тегесе.
9. - Мин дискотекага бардым. Шул дискотекада бер егет белəн таныштым. Ул - Франциядəн. Исеме - Эжен. Шул егет татарча Өйрəнергə телəде. Мин аңа ярдəм итəргə телим.
- Шулаймыни? Бик кызык!
10. - Син Рəшитне кайда кҮрдең?
- Теге кӨнне, дискотекада.
- Кем белəн?
- Теге кыз белəн.
Следующая группа указательных местоимений андый, мондый, шундый имеет значение такой, таковой.
11. - Матур кызлар кҮп монда!
- Мин андый кызларны яратмыйм.
- ə миңа шундый кызлар ошый.
- Андый кызлар бездə дə бар.
12. - Мондый китап каян алдың?
- Кибеттə бар.
- Мондый китапны мин кҮрмəдем.
13. - Безнең университетта бик зур галимнəр эшли.
- ə бездə андый галимнəр кҮп тҮгел. Шундый галимнəре булган университетта уку нинди зур бəхет!
14. - Фатирыгыз бик матур. Шундый бҮлмəдə яшəҮ рəхəттер, əйеме?
- əлбəттə.
15. - Без быел яңа фатирга кҮчтек. Фатирыбыз зур, Өч бҮлмəле. Балконы бар. БҮлмəлəре аерым. Менə шундый хəллəр!
- ə безнең фатир кечкенə. КҮп кеше яшибез. Менə шундый шартларда яшə инде син! Эх!
Постарайтесь запомнить еще несколько местоимений: алай, болай, шулай, тегелəй, которые переводятся как так и этак.
16. - Улым, алай ярамый, Өстəлгə менмə!
- Ярар, əни, мин тӨшəм.
17. - əни, болай ярыймы?
- Ярый, кызым, бик матур.
18. - Мин болай уйлыйм: сез безгə килегез, аннары без сезгə барабыз.
- ə мин болай уйлыйм: быел сез килегез, икенче елга без килəбез.
19. - Син дӨрес əйтмəдең, Рəшит.
- Алай димə əле, Рəйсə.
- ə болай ничек була: без бүген барабыз, син иртəгə килəсең.
- Ярый. Мин риза.
Задание 3. Составьте предложения со словами: моның, аннан, шуңа, тегене, алай, шулай.
Задание 4. Отвечайте на вопросы.
1) - Син اяны белəсеме?
-.
2) - Ул Айратны белəме?
-.
3) - Сез Мансурны белəсезме?
-.
4) - Ул мине яратамы?
-.
5) - Син театрга барасымы?
-.
6) - Син улай уйлыйсымы (думаешь)?
-.
Задание 5. Переведите на русский язык:
бармак, исем, йорт, и ек, тəрəзə, кат, и егалды, баскыч, урындык, өстəл, ачкыч, йозак, суыткыч, савыт-саба, сабын, мендəр, тəрəзə, кызыл, утыра, əйтə, кайта, гафу итə, ли, укый, сөйли, ырлый, туктый, пе ер, ярат, сатып ал, бир, яз, кер, килегез, лəгез, исемегез, утырыгыз, кирəк, миа, сиа, əниемə, улыма, кызыа, бабаебызга, əбиемə, ырлыйк, барыйк, əйтик, сөйлик, язабыз, карыйбыз, белəбез, белмим, əйтмим, пе ермим, күрмим, сөйлəмим, язмыйсы, чмисе.
На прощание вам две пословицы:
Дус - акчадан кыйммəт [дус - акъчадан къыйммəт] - Друг дороже денег.
Акча башны ашый [акъча башны ашый] - букв. Деньги съедают голову.
Сау булыгыз!
Урок 13
Исходный падеж. Диалоги. Задания.
(УнӨченче дəрес)
- Исəнмесез!
Продолжаем изучение падежей в татарском языке.