А восьмай гадзiне натоўп хлопчыкаў i разявакаў рушыў на пустку, каб паглядзець на "мерцвякоў з Марса". Такой была першая версiя гэтай падзеi. Я ўпершыню пачуў пра гэта ад свайго газетчыка каля чвэрцi дзевятай, выйшаўшы купiць нумар "Дэйлi кронiкл". Вядома, я быў крайне здзiўлены i неадкладна пайшоў цераз Отэршоў-брыдж да пясчанага кар'ера.
III
НА ХОРСЕЛСКАЙ ПУСТЦЫ
Каля вялiзнай ямы, дзе ляжаў цылiндр, я заспеў чалавек з дваццаць. Я ўжо гаварыў, якi выгляд меў гэты каласальны, зарыты ў зямлю снарад. Дзёран i жвiр вакол яго абгарэлi, як ад нечаканага выбуху. Вiдаць, полымя ўспыхнула ад удару цылiндра. Гендэрсана i Оджылвi там не было. Магчыма, яны вырашылi, што пакуль нiчога рабiць нельга, i пайшлi снедаць да Гендэрсана.
На краi ямы, стрыгучы нагамi, сядзелi чацвёра цi пяцёра хлапчукоў, яны балавалiся (пакуль я iх не спынiў), кiдаючы каменьчыкамi ў жудасную махiну. Затым, паслухаўшы мяне, яны пачалi гуляць у квача, бегаючы вакол дарослых.
Сярод прысутных былi два веласiпедысты, садоўнiк-падзёншчык, якога я тады-сяды наймаў, дзяўчына з дзiцём на руках, мяснiк Грэг са сваiм сынам, некалькi гулякаў i хлопчыкаў, што прыслугоўвалi ў гульнi ў гольф i звычайна сноўдалi каля станцыi. Гаворка была скупою. У той час у Англii нямногiя з простых людзей мелi ўяўленне пра астраномiю. Большасць назiральнiкаў спакойна глядзела на плоскую накрыўку цылiндра, якая знаходзiлася ў тым жа становiшчы, у якiм яе пакiнулi Оджылвi i Гендэрсан. Я думаю, што ўсе былi расчараваныя, убачыўшы замест абгарэлых целаў нерухомую грамадзiну цылiндра; многiя адпраўлялiся дамоў, замест iх прыходзiлi iншыя. Я спусцiўся ў яму, i мне падалося, што я адчуваю слабае ваганне пад нагамi. Накрыўка была нерухомая.
Толькi падышоўшы зусiм блiзка да цылiндра, я ўбачыў яго незвычайны выгляд. На першы погляд цылiндр здаваўся не больш дзiўным, чым перакулены экiпаж цi дрэва, якое ўпала на дарогу. Менш таго, - ён быў падобны на ржавы газавы рэзервуар, заглыблены ў зямлю. Толькi дасведчаны чалавек мог заўважыць, што шэры нагар на цылiндры быў простым вокiсам, што жаўтавата-белы метал, якi паблiскваў пад накрыўкай, меў незвычайнае адценне. Слова "пазазямны" большасцi людзей было незразумелае.
Я ўжо не сумняваўся, што цылiндр упаў з Марса, але не верылася, што ў iм знаходзiлася якая-небудзь жывая iстота. Я меркаваў, што развiнчванне адбываецца аўтаматычна. Нягледзячы на словы Оджылвi, я быў упэўнены, што на Марсе жывуць людзi. Мая фантазiя нарастала: магчыма, унутры знаходзiцца якi-небудзь манускрыпт; а цi зможам яго перакласцi, цi знойдзем там манеты, розныя рэчы? Аднак цылiндр быў занадта вялiкi для гэтага. Карцела паглядзець, што там унутры. Каля адзiнаццацi, бачачы, што нiчога асаблiвага не адбываецца, я вярнуўся дамоў у Мэйбэры. Але ўжо не мог займацца сваiмi абстрактнымi даследаваннямi.
Апоўднi пустка была непазнавальная. Раннi выпуск вячэрнiх газет узбударажыў увесь Лондан:
ПАСЛАННЕ З МАРСА
НЕБЫВАЛАЯ ПАДЗЕЯ ВА ЎОКIНГУ,
iнфармавалi загалоўкi буйным шрыфтам. Акрамя таго, тэлеграма Оджылвi Астранамiчнаму таварыству перапалохала ўсе брытанскiя абсерваторыi.
На дарозе ля пясчанай ямы стаялi паўдзюжыны брычак са станцыi, фаэтон з Чобхема, чыясьцi карэта, безлiч веласiпедыстаў. Нягледзячы на гарачы дзень, шмат народу прыйшло з Уокiнга i Чэртсi, так што сабраўся даволi вялiкi натоўп, было нават некалькi разадзетых дам.
Стаяла ўдушлiвая спякота; на небе нi хмурынкi, нi малейшага ветрыку, i цень можна было знайсцi толькi пад некаторымi соснамi. Верас ужо не гарэў, але раўнiна ледзь не да самага Отэршоў пачарнела i дымiлася. Прадпрымальны гаспадар бакалейнай лаўкi на Чобхемскай дарозе прыслаў свайго сына з ручной цялежкай, нагружанай зялёнымi яблыкамi i бутэлькамi з iмбiрным лiманадам.
Ступiўшы на край ямы, я ўбачыў у ёй групу людзей: Гендэрсана, Оджылвi i высокага сiвавалосага джэнтльмена (як я пасля даведаўся, гэта быў Стэнт, каралеўскi астраном); некалькi рабочых, узброеных рыдлёўкамi i кiркамi, стаялi тут жа. Стэнт выразна i гучна даваў указаннi. Ён узабраўся на накрыўку цылiндра, якая, мабыць, ужо астыла. Твар пачарнеў, градам кацiўся пот па лобе i шчоках: Стэнт яўна быў чымсьцi раздражнёны.
Большая частка цылiндра была адкопана, хоць нiжнi канец усё яшчэ быў у зямлi. У натоўпе вакол ямы Оджылвi ўбачыў мяне, паклiкаў i папрасiў схадзiць да лорда Хiлтана, гаспадара гэтага ўчастка.
Ён гаварыў, што працаваць перашкаджаюць хлапчукi i натоўп, якi ўсе большаў i большаў. Трэба адгарадзiцца ад людзей i адвесцi iх крыху далей. Ён сказаў мне, што з цылiндра даносiцца слабы шум i што рабочыя не змаглi адкруцiць накрыўку, бо не было за што ўхапiцца. Шум, якi даносiўся адтуль, прыглушваўся, магчыма, вельмi тоўстымi сценкамi цылiндра.
Я быў гатовы ахвотна выканаць яго просьбу, спадзеючыся такiм чынам апынуцца ў лiку прывiлеяваных гледачоў пры чаканым ускрыццi цылiндра. Лорда Хiлтана я не заспеў дома, але даведаўся, што яго чакаюць з Лондана шасцiгадзiнным цягнiком: так як было толькi чвэрць шостай, я зайшоў дамоў выпiць шклянку гарбаты, а пасля адправiўся на станцыю, каб перахапiць Хiлтана на дарозе.
IV
ЦЫЛIНДР АДКРЫВАЕЦЦА
Калi я вярнуўся на пустку, сонца ўжо садзiлася. Пастаянна прыбывалi людзi з Уокiнга, дамоў вярталiся толькi двое-трое. Натоўп вакол ямы ўсё павялiчваўся, чарнеючы на лiмонна-жоўтым фоне неба; сабралася за сто чалавек. Штосьцi крычалi; каля ямы адбывалася нейкая таўкатня. Мяне ахапiла трывожнае прадчуванне. Наблiзiўшыся, я пачуў голас Стэнта:
- Адыдзiце! Адыдзiце!
Прабег якiсьцi хлапчук.
- Яно рухаецца, - паведамiў ён мне, - усё круцiцца ды круцiцца. Мне гэта не падабаецца. Я лепш пайду дадому.
Я наблiзiўся. Натоўп быў густы - чалавек дзвесце-трыста; усе штурхалiся, наступалi адзiн аднаму на ногi. Разадзетыя дамы былi вельмi цiкаўныя.
- Ён упаў у яму! - крыкнуў хтосьцi.
- Назад, назад! - чулiся галасы.
Натоўп крыху адхлынуў, i я прабраўся наперад. Усе былi моцна ўсхваляваны. З ямы даносiўся якiсьцi дзiўны глухi шум.
- Супакойце ж у рэшце рэшт гэтых iдыётаў! - крыкнуў Оджылвi. - Мы ж не ведаем, што ў гэтай штуцы праклятай!
Я ўбачыў маладога чалавека, здаецца, прыказчыка з Уокiнга, якi ўзабраўся на цылiндр, спрабуючы вылезцi з ямы, куды яго спiхнуў натоўп.
Верхняя частка цылiндра адкручвалася знутры. Было вiдаць каля двух футаў вiнтавой блiскучай нарэзкi. Нехта, спатыкнуўшыся, адштурхнуў мяне, я пахiснуўся, i мяне ледзь не скiнулi на накрыўку, якая круцiлася. Я павярнуўся, i, пакуль глядзеў у другi бок, вiнт тым часам, выкруцiўся ўвесь - i накрыўка цылiндра са звонам упала на жвiр. Я штурхнуў локцем некага ззаду мяне i зноў павярнуўся да цылiндра. Круглая пустая адтулiна здавалася абсалютна чорнаю. Вечаровае сонца бiла мне прама ў вочы.
Усе, вiдаць, чакалi, што з адтулiны пакажацца чалавек; можа, не зусiм падобны да нас, зямных людзей, але ўсё ж падобны. Па крайняй меры, я чакаў гэтага. Але, зiрнуўшы, я ўбачыў нешта вiрлiвае ў цемнаце - шэраватае, хвалепадобнае, рухомае; блiснулi два дыскi, падобныя на вочы, затым штосьцi накшталт шэрай гадзюкi, таўшчынёй з трысцiну, пачало выпаўзаць кольцамi з адтулiны i рухацца, вiючыся, у мой бок - адно, потым другое.
Мяне ахапiў жах. Ззаду закрычала жанчына. Я крыху павярнуўся, не спускаючы вачэй з цылiндра, адкуль высоўвалiся новыя шчупальцы, i пачаў прасоўвацца далей ад ямы. Людзi, якiя мяне акружалi, змянiлiся ў твары ад здзiўлення. Адусюль пачулiся перапалоханыя крыкi. Натоўп падаўся назад. Прыказчык усё яшчэ не мог выкарабкацца з ямы. Неўзабаве я застаўся адзiн i бачыў, як уцякалi людзi, што былi па другi бок ямы, з iмi быў i Стэнт. Я зноў глянуў на цылiндр i анямеў ад жаху. Я стаяў як укапаны i глядзеў.
Вялiкая шэраватая круглая туша, вiдаць, велiчынёй з мядзведзя, паволi, з цяжкасцю вылазiла з цылiндра. Высунуўшыся на святло, яна заiльснiлася, бы вiльготная папруга. Два вялiкiя цёмныя вокi пiльна глядзелi на мяне. Страшыдла мела круглую галаву i, калi можна так сказаць, твар. Пад вачыма быў рот, ускрайкi якога рухалiся i дрыжэлi, выпускаючы слiну. Страшыдла цяжка дыхала i ўсё яе цела сутаргава пульсавала. Адно яе тонкае шчупальца ўпiралася ў край цылiндра, другiм яна размахвала ў паветры.
Той, хто не бачыў жывога марсiянiна, наўрад цi можа ўявiць сабе яго страхатлiвую, пачварную знешнасць. Трохвугольны рот, з адтапыранай верхняй губою, поўная адсутнасць iлба, нiякiх адзнак падбародка пад клiнападобнай нiжняю губою, няспыннае паторгванне iртом, шчупальцамi, як у Гаргоны, шумнае дыханне ў нязвыклай атмасферы, непаваротлiвасць i абцяжаранасць у рухах вынiк вялiкай сiлы прыцяжэння Зямлi, - i асаблiва ж вялiзныя зыркiя вочы усё гэта было працiўным i агiдным. Маслянiстая цёмная скура напамiнала слiзкую паверхню грыба, няўклюдныя, павольныя рухi наганялi невыказны жах. Ужо пры першым уражаннi, у момант беглага знаёмства я адчуў смяртэльны страх i нянавiсць.
Раптам страшыдла знiкла. Яно перавалiлася цераз край цылiндра i ўпала ў яму, пляснуўшыся, бы вялiкi скураны цюк. Я пачуў своеасаблiвы глухi гук, i следам за першым страшыдлам у цёмнай адтулiне паявiлася другое.