Kaszuba poradził staremu, by zmienił pieniądze, i obiecał, że nie da go oszukać, więc też Wawrzon to uczynił. Za to, co miał, dostał czterdzieści siedem dolarów srebrem. Nim wszystko to się odbyło, okręt zbliżył się tak do miasta, że już widać było nie tylko domy, ale i ludzi, stojących na bulwarku57, potem mijał co chwila różne statki większe i mniejsze, na koniec dotarł do warfów58 i zsunął się w wąski dok59 portowy.
Podróż była skończona.
Ludzie zaczęli wysypywać się ze statku jak pszczoły z ula. Przez wąski mostek, położony od burt do brzegu, płynęła ich ciżba różnobarwna: pierwsza klasa, potem druga, a podpokładowi, obładowani rzeczami, na ostatku. Gdy Wawrzon i Marysia, popychani przez tłum, zbliżyli się do otwartej burty, znaleźli przy niej i Kaszubę. Uścisnął silnie rękę Wawrzona i rzekł:
– Bruder, życzę glucku60! i tobie, dziewko! Bóg wam dopomóż.
– Panie Boże zapłać! – odrzekli oboje, ale nie było czasu na dłuższe pożegnanie. Ciżba popchnęła ich po pochyłym mostku i za chwilę znaleźli się w obszernym celniczym budynku.
Celnik, ubrany w szary surdut ze srebrną gwiazdą poszczypał ich pakunki, potem krzyknął: „All right61!” i ukazał na wyjście. Wyszli i znaleźli się na ulicy.
– Tatulu! a co będziewa62 robić? – spytała Marysia.
– Musiwa63 czekać. Niemiec powiedział, że zara tu nadejdzie od rządu komisarz i będzie się o nas pytał.
Stanęli więc pod ścianą, czekając na komisarza, a tymczasem otoczył ich gwar nieznanego, ogromnego miasta. Nie widzieli nigdy nic podobnego. Ulice biegły proste, szerokie, a po ulicach tłumy ludu, jakby w czasie jarmarku; środkiem karety, omnibusy, wozy ładowne. Naokół brzmiała dziwna, nieznana mowa, rozlegały się krzyki robotników i przekupniów. Co chwila przesuwali się ludzie zupełnie czarni o wielkich, kędzierzawych głowach. Na ich widok Wawrzon z Marysią żegnali się pobożnie. Dziwne jakieś wydawało się im to miasto, takie gwarne, hałaśliwe, pełne świstu lokomotyw, hurkotu wozów i nawoływań ludzkich. Wszyscy tam biegli tak prędko, jakby gonili kogoś lub przed kimś uciekali, a jakie przy tym mrowie narodu, jakie dziwne twarze; to czarne, to oliwkowe, to czerwonawe. Właśnie tam, gdzie stali, koło portu panował ruch największy; z jednych okrętów zdejmowano paki i na drugie je wkładano, wozy zajeżdżały co chwila, taczki dudniły po mostkach, rwetes i rozgardiasz panował jak w tartaku.
1
reja – poprzeczne drzewce przymocowane do masztu jednostki żaglowej; do rei przyczepiano prostokątny żagiel tzw. rejowy. [przypis edytorski]
2
miczmeński – związany z (należący do itd.) miczmanem, tj. starszym kadetem marynarki ang. i amer. [przypis edytorski]
3
Wo ist das deutsche Vaterland (niem.) – gdzie jest niemiecka ojczyzna. [przypis edytorski]
4
wał (daw.) – fala. [przypis edytorski]
5
gdzieta (gw.) – gdzież tam. [przypis edytorski]
6
koniucha – koniuch; pasterz koni. [przypis edytorski]
7
je (gw.) – jest. [przypis edytorski]
8
chwacki – dzielny, dziarski. [przypis edytorski]
9
pojedziewa (gw.) – pojedziemy; daw. starop. forma liczby podwójnej. [przypis edytorski]
10
będziewa (gw.) – będziemy; daw. starop. forma liczby podwójnej zachowana w gwarze. [przypis edytorski]
11
zawdyk (gw.) – zawsze; tu: jednak. [przypis edytorski]
12
sprzężaj – ogół zwierząt pociągowych wykorzystywanych w rolnictwie do transportu i pracy na roli. [przypis edytorski]
13
zwózka – tu: zwiezienie zżętego zboża z pola do stodoły, gdzie było młócone i przechowywane. [przypis edytorski]
14
chudoba – własność; skromny majątek. [przypis edytorski]
15
przednówek (daw.) – okres przed nowymi zbiorami, kiedy już kończą się zapasy z poprzednich plonów; zwykle okres ten wypadał na przełomie zimy i wiosny (przedwiośnie), lecz określenie nie jest precyzyjne i jego konkretne znaczenie zależało zarówno od zamożności gospodarza, jak i sposobu uprawy (np. stosowania lub nie odmian ozimych itp.). [przypis edytorski]
16
pójść po proszonym chlebie – zacząć żebrać. [przypis edytorski]
17
pachciarz – dzierżawca. [przypis edytorski]
18
mali (daw.) – konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy ma, czyż ma. [przypis edytorski]
19
kij z jeżem – tj. kij ze skórką jeża na końcu, którym wędrowni żebracy oganiali się od natarczywych psów. [przypis edytorski]
20
do świętego Michała – tj. do 29 września a. 21 listopada (daty wspomnienia św. Michała Archanioła w kalendarzu chrześcijańskim). [przypis edytorski]
21
samotno – dziś: samotnie. [przypis edytorski]
22
cyrograf – zapis duszy diabłu (rodzaj testamentu), zwykle podpisywany własną krwią. [przypis edytorski]
23
on (gw.) – tu: ten. [przypis edytorski]
24
żurawiana studnia – studnia z żurawiem, tj. taka, z której wodę wyciągano za pomocą żurawia, czyli dźwigni, na której jednym ramieniu zawieszone było na sznurze wiadro do czerpania, zaś naciskanie drugiego ramienia pozwalało wydobyć wypełnione wodą wiadro ze studni; archaiczny ten przyrząd został następnie zastąpiony kołowrotkiem. [przypis edytorski]
25
ligawka – pol. ludowy instrument dęty drewniany, znany od średniowiecza; rodzaj rogu. [przypis edytorski]
26
jako (gw.) – że. [przypis edytorski]
27
potraw – trawa wyrosła na łące już po sianokosach a. ostatni, jesienny pokos siana; również: otawa. [przypis edytorski]
28
jeślić – konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]
29
miesiąc (daw.) – księżyc. [przypis edytorski]
30
pustynia (daw.) – pustka, miejsce opustoszałe. [przypis edytorski]
31
kraj – tu: koniec, kraniec. [przypis edytorski]
32
ona (gw.) – ta. [przypis edytorski]
33
chorowód (gw.) – korowód. [przypis edytorski]
34
wedle (daw., gw.) – wzdłuż. [przypis edytorski]
35
szkorbut – choroba spowodowana długotrwałym niedoborem witaminy C w pożywieniu, objawiająca się m.in. samoczynnymi krwawieniami, zapaleniem dziąseł, wypadaniem zębów, powstawaniem niegojących się ran, ogólnym osłabieniem; inne nazwy choroby to: gnilec, cynga. [przypis edytorski]
36
przykrzyć się – nudzić się. [przypis edytorski]
37
pożenie (daw., gw.) – forma dokonana 3.os.lp od daw. żenąć: wygnać; pogna. [przypis edytorski]
38
będziewa (daw., gw.) – będziemy; zachowana w gwarze ludowej daw. forma liczby podwójnej. [przypis edytorski]
39
still (niem.) – cicho. [przypis edytorski]
40
pałuba – kadłub. [przypis edytorski]
41
wczołgnęli – dziś popr. forma: wczołgali. [przypis edytorski]
42
dobijewa (daw., gw.) – dobijemy; zachowana w gwarze daw. forma liczby podwójnej. [przypis edytorski]
43
was (niem.) – co. [przypis edytorski]
44
Was ist das Lipiniec (niem.) – co to jest Lipiniec. [przypis edytorski]
45
Bruder (niem.) – brat. [przypis edytorski]
46
Jetzt ich bin Deutsch (niem.) – teraz jestem Niemcem. [przypis edytorski]
47
dobijewa (daw., gw.) – dobijemy. [przypis edytorski]
48
jeno (daw., gw.) – tylko. [przypis edytorski]
49
zara (gw.) – zaraz. [przypis edytorski]
50
kiele (gw.) – koło, przy; tu: pod. [przypis edytorski]
51
jaże – tu: konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]
52
National Park (ang.) – Park Narodowy. [przypis edytorski]
53
zdurzyć – oszukać, ogłupić. [przypis edytorski]
54
sukiencyja (gw.) – sukcesja, dziedzictwo. [przypis edytorski]
55
kwarantanna – czasowe odosobnienie ludzi, zwierząt, roślin a. towarów, co do których istnieje podejrzenie, że mogą być roznosicielami chorób zakaźnych; kwarantannę stosuje się w celu zapobiegania rozprzestrzenianiu się chorób; także: pomieszczenie, budynek, a niekiedy nawet część miasta portowego służąca odbywaniu kwarantanny. [przypis edytorski]
56
boarding-house (ang.) – daw. zajazd, gospoda; dziś: bursa, internat. [przypis edytorski]
57
bulwark – bulwar; podmurowana ulica nad wodą; wał nadwodny, falochron. [przypis edytorski]
58
warf (z ang. wharf) – nabrzeże. [przypis edytorski]
59
dok – basen portowy (służący również m.in. do budowy i remontu statków). [przypis edytorski]