Пашка саҥарбат. Тоҕо диэтэххэ, кини төрүт аҕыйахтык саҥарар. Ханна баҕарар наар Генканы кытта сылдьааччы, ол эрээри бэйэтэ хаһан да кэпсэппэт. Саннын хамсатааччы уонна аптамаатын көннөрөөччү.
Онон оннук, буойун, диэбитэ Генка Серегаҕа. Биһигиттэн чугас сырыт. Оттон атын буоллаҕына кэннигин быһа тардыахтара кэлин кэмсинэ сылдьыаҥ.
Ол эрээри төрдүөн бииргэ өр сэриилэспэтэхпит. Ол сарсыарда БТР-га олорорбутугар Генка Сереганы хаадьылаабыта:
Дьэ эмиэ, буойун! Биһиги манна бары биир кэмҥэ тааҥка клиренсин кэнниттэн барбыппыт. Сэриигэ сылдьан клиренс диэн тугун билбэт туох аатай? Ол Пашка аҕата флокка сулууспалаабыт. Кинилэри онно бастаан дьаакыры сытыылыырга күһэйбиттэр. Сиргэ үчүгэйдик батары киирдин диэн. Санаан көрөҕүн? Игиинэн. Эт эрэ, Пашка.
Серега БТР-га бүтэһигинэн киирбитэ уонна люгу саппыта.
Миигин флотка ылбатахтара хомолтолоох. Кинилэргэ сүүс да дьаакыры сытыылыам этэ.
Ыстааҥҥын сиигирдимэ, буойун, диэбитэ Генка. Дьылҕаҕыттан ханна да куотуоҥ суоҕа. Сыл аҥаарын анараа өттүгэр манна муора пехотын бүтүн биригээдэтин сууһарбыттара. Арааһа, ыҥырыллан баран эмиэ үөрбүттэрэ эбитэ буолуо. Муоранан устуохпут дии санаатахтара. Ити люгу, эн буойун, таах да саптыҥ ээ.
Тоҕо?
Тоҕо диэтэххэ, мин эйигин кытта айаннаан иһэбин. Соҕотоҕун айаннаан иһэриҥ буоллар, эйиэхэ ким да тугу да диэ суох этэ.
Өйдөөбөтүм.
БТР-га граната кэлэн түстэҕинэ, өйдүөҥ. Куйаҕы таах дьөлө сиэ даҕаны иһирдьэ эстиэҕэ. Оттон биһигини илдьи тэбэн кэбиһиэҕэ, тоҕо диэтэххэ, сабыылаах сиргэ ыгыллыы ынырыга буолар. Эн, буойун, физиканы хаһан эрэ үөрэппитиҥ дуо? Эбэтэр оскуола туалетыгар бэйэҕин бэйэҥ астыннарар этиҥ дуу? Бэйи эрэ, Костя, мин манна олоруум. Чэ, чэ эмэһэҕин сыҕарыт. Оттон эн, буойун, люгу арый. Тоҕо миигин көрөн баран олороҕун?
* * *
Кырдьыгынан эттэхпинэ, кинини мин тоҕо даа итирик гына уруһуйдаабытым буолла. Тоҕо диэтэххэ, баҕар, ол кэмҥэ тугу да уруһуйдуурум суоҕуттан буолуо. Александр Степановичка баары барытын кумааҕыга уруһуйдаабытым. Туох баар атах таҥаһын, иһити, бытыылканы, кинигэни, акаары баҕайы статуэткалары. Кини тугу иннибэр уурарын, барытын. Онон, уруһуйдуохха айылаах туох да хаалбатаҕа. Уонна таах олорор чуҥкук баҕайы этэ. Тоҕо диэтэххэ, кини итирэн утуйан хаалбыта, онтон мин утары олорорум уонна хайдах тахсан барыахпын билбэтэҕим, мин барбытым кэнниттэн ааны хатыыр киһи суоҕа.
Арай биирдэ, дьиэбэр кэлбитим, хоспор ханнык эрэ киһи баара, биллэн турар, мин кыратык ытырыктаппытым. Онтон Эдуард Михайлович бу Александр Степанович уола диэбитэ, ол быыһыгар ити киһини мин ыҥырбыппар дылы дьиибэ баҕайытык көрүтэлиирэ. Хоско киирээт, ол киһи мин уруһуйбун тутан турарын көрбүтүм, бэйэм да акаарыбар онтубун остуолбар хаалларан кэбиспитим. Эдуард Михайлович булан иһэ бустун дии санаабытым. Кинини кыынньыырбын сөбүлүүр этим. Оттон билигин ол киһи иннигэр хайдах да буолуохпун билбэккэ турбутум. Тоҕо диэтэххэ, аҕата итинник дьүһүн-бодо буолан утуйан нарайан олорорун уруһуйдууру ким сөбүлүөй? Биир тылынан эттэххэ итирэн утуйан хаалбытын уонна, уопсайынан, дьиэтигэр итинник буоларын ойуулуур сүрэ бэрт дии.
Ол эрээри кини аатым Борис Александрович диэбитэ уонна миигин кытта көннөрү кэпсэтээри кэллим диэбитэ. Биһиги остуол таһыгар олорбуппут уонна аргыый кэпсэтэн барбыппыт. Ол тухары кини уруһуйу тутан олорбута. Оттон бэйэтэ Александр Степанович туһунан ыйыталаспыта. Киниэхэ мин аадырыспын үөрэх сэбиэдиссэйэ биэрбитин эппитэ, тоҕо диэтэххэ, кини миигинниин сирэй көрсүөн баҕарбыт эбит. Аҕатын туһунан уонна да атыны арааһы кэпсэтээри. Оттон мин көрүүбэр барыта кэминэн курдук диэбитим, ол эрээри кинини алы гына сатаан, холобур: «Александр Степанович төрүт испэт», диир кыаҕым суоҕа. Уруһуйбун тутан олордоҕо дии. Кини төһө элбэҕи уонна күн аайы иһэр дуо диэн ыйыппыта. Мин куруутун иһэр диэбитим. Быһа холоон икки-үс бытыылканы, сороҕор элбэҕи да иһэр диэн кэпсээбитим. Санаата-оноото хайдаҕыттан. Онуоха кини мунчаарбыта. Оттон мин киниэхэ эппитим, санаарҕаама, тоҕо диэтэххэ, Александр Степанович маладьыас. Кини миэхэ араас интэриэһийэни кэпсиир диэбитим. Онно кини тоҕо эрэ өссө ордук сүөм түспүтэ. Аҕатын Краснодарскай кыраайга илдьэ барыан баҕарарын эппитэ, онно үчүгэй уонна муораттан чугас диэбитэ. Ол эрээри Александр Степанович барар санаата суох үһү. Бэйэҥ, миигинэ да суох, Гостагаевскай станицаҕар бар диир эбит. Уопсайынан, кини куруук итинник кыра соҕус дьиктилэрдээх үһү. Билигин Москваҕа министиэристибэҕэ үлэлии сылдьар буолуон сөп эбит, ол оннугар манна олорор уонна арыгылыыр. Уруут-урут, үгүс сыл анараа өттүгэр, киниттэн Глазуновтан итэҕэһэ суох улахан худуоһунньук тахсыан сөбө үһү, өссө бүтүн дьиэ кэргэнинэн былыр үйэҕэ кыраныысса таһыгар олорор буолуохтаахтарын кини уруһуйдуурун бырахпыт, онтон аны архитектураны бырахпыт, дьиҥэр, Москва киинигэр кини бырайыактаабыт дьиэтэ турар эбит, доҕоро буоллаҕына кини оҥорон биэрбит ханнык эрэ бырайыактарынан миниистиргэ тиийэ үүммүт, ол оннугар тугу да ылбатах, миэхэ туох да наадата суох, барыта баар диир үһү. Дьэ ити курдук мин бэйэм хоспор кини кэпсиирин истэн олорбутум, ону барытын миэхэ тоҕо кэпсии сатыырын төрүт өйдөөбөтөҕүм, оттон кини кэпсээ да кэпсээ буолбута уонна ол тухары мин уруһуйбун көрөрө. Онтон кэмниэ-кэнэҕэс тохтообута, онно эрэ мин Эдуард Михайлович «Аргументы и факты» хаһыакка суруйбут суругун ааҕарын истибитим. Оттон Борис Александрович ону истибэт быһыылааҕа. Кини дириҥ санааҕа ылларан саҥата суох соҥуоран олороро. Эмиэ мин уруһуйбун көрбүтэ уонна эппитэ:
Кини ити эйигиттэн сылтаан барыан баҕарбат. Кини өссө маннык үөрэнээччилэнэ илигэ.
* * *
Александр Степанович сарсыҥҥытыгар тута ити уруһуйбун аҕал диэн модьуйбута. Мин сүтэрбитим диэбитим, онуоха кини оччоҕо үөрэнэ барыаҥ диэн хаһыытаабыта. Онно биирдэ көрдөрбүтүм, кини өр баҕайы олорбута, адьас хамсаабатаҕа даҕаны. Онтон өрө тыыммыта уонна эппитэ:
Борька албыннаабатах эбит ээ. Оттон мин кини миэхэ албыннаһар дии санаабытым.
Онтон миигин өрө көрөн таһаарбыта:
Ол аата, туох да диэбит иһин, сатаан көрөр эбиккин ээ. Уонна бэйэҥ шланга буолан кубулунаҕын.
Мин кубулумматаҕым.
Саҥарба! Хата, эт эрэ, хаһан бүтэһигин училищеҕа киирэ сылдьыбыккыный?
Мин дуо?
Миэхэ акаары курдук көстө сатаама.
Икки хонуктааҕыта.
Тоҕо?
Биир уолга харчы биэриэхтээх этим.
Дьэ онно хайдаҕый?
Үчүгэй.
Аркадий Андреевиһы көрсүбүтүҥ дуо?
Кими?
Үөрэх сэбиэдиссэйин. Эн тугуй, бүгүн миигин соруйан кыынньыы сатыыгын дуо?
Суох, мин, кырдьык, кини аатын умнубуппун. Биһиги кинини тэбиэн диэн ааттыыбыт.
Силэ бырдаҥалыыр дуо?
Александр Степанович сонньуйан ылбыта, онуоха бүтүн бэйэтэ үрүллүбүт аарыма саарык курдук култараҥнаан ылбыта.
Өссө хайдах курдук!
Өйдөнөр. Итиҥтиҥ тиһэҕэр өссө ыраах силлиэҕэ. Дьэ онон кинини көрсүбүтүҥ дуо?
Көрсөн.
Туох диэбитэй?
Оччо суох. Эйигин ыйыппыта.
Ону туох диэбиккиний?
Эйигин ыалдьар диэбитим.
Ыалдьар даа? Оо дьэ акаары! Киниэхэ кырдьыгы этиэххэ баара. Онтон атын кини эйигин сиэҕэ. Ордук дириэктэр буоллаҕына.
Онтон ыла мин үөрэх сэбиэдиссэйин аатын умнубатаҕым. Тоҕо диэтэххэ, Александр Степанович сыыспатах этэ. Аркадий Степанович, кырдьык, дириэктэр буолбута. Билбэтим баҕар, миниистир доҕорун атын үлэҕэ анаабыттара, эбэтэр Александр Степанович бэйэ оҥорбут кыһыл арыгыта утаҕы ордук ханнарыа дии санаабыта дуу. Аҕам оҕо эрдэхпинэ, «Массандра» диэн соҕурууҥҥу олус үчүгэй кыһыл арыгы баар диирэ. Тоҕо эрэ мин ол арыгы аатын өйдөөн хаалбытым. Мин ол мороженайдааҕар минньигэс буолуо дии санаабытым. Баҕар, дириэктэр ол арыгыны иһээри уолугар барбыта буолуо. Билбэтим. Кини миэхэ уруһуйдуургун быраҕыма диэбитэ. Бырахтахпына, кэлэн төбөбүн быһа тардыах буолбута. Чопчута баскын диэбитэ.