Արգիշտի թագավորի օրոք մ.թ.ա. 783թ. ե. Հիմնադրվել է Էրեբունին (Երևան)՝ աշխարհի ամենահին քաղաքը։ Երևանի ամենահին շենքերի մնացորդները հայտնաբերվել են ժամանակակից քաղաքի ծայրամասում։ Գտնվել է սեպագիր արձանագրություն՝ «Խալդ Աստված մեծությամբ, Արգիշտին, Մենուայի որդի, կառուցեց այս հզոր ամրոցը, ավարտեց, կոչվեց Էրեբունի քաղաք՝ Բիայնա (Ուրարտու) երկրի հզորության և թշնամի երկրներին վախեցնելու համար»։
Աքեմենյան Պարսկաստանի անկումից հետո հայկական հողերը մասամբ նվաճվեցին Ալեքսանդր Մակեդոնացու կողմից։ Բայց նրա մահից անմիջապես հետո հայկական թագավորությունները կազմավորվեցին մ.թ.ա. 321թ. Փոքր Հայաստանում, իսկ Այրարատում (Արարատյան դաշտավայր) (Ք.ա. 316 թ.), հռչակել են իրենց անկախությունը։ Հայաստանի հարավարևմտյան (Սոֆենա) և հարավային մասերը որպես վասալ շրջաններ մտան Սելևկյան պետության կազմի մեջ։ Մոտ 220 մ.թ.ա ե. Հարավային Հայաստանի հողերը միաձուլվեցին Այրարատին, և Արգիշտիխինիլի քաղաքը դարձավ արդյունքում առաջացած Մեծ Հայքի կենտրոնը, որի բարգավաճումը պայմանավորված էր Աորսեների և Սիրակիի միջով Բոսփորի թագավորության և ծովի հետ իրականացվող առևտրի շնորհիվ։ u200bԱզով.
Մագնեսիայում հռոմեացիների հետ ճակատամարտում Սելևկյանների պարտությունից հետո (Ք.ա. 190 թ.) Մեծ Հայքի և Սոփենեի կառավարիչները՝ Արտաշեսն ու Զարեհը (Արտաքսիա և Զարիադ) ապստամբեցին և հռչակեցին Մեծ Հայքի և Սոֆենեի անկախությունը (Ք.ա. 189 թ.)։ ե..). Նրանք դարձան Արտաշեսյանների և Շախունիների տոհմերի հիմնադիրները։ 1-ին դարում զարգացած արտաքին քաղաքական իրավիճակը. մ.թ.ա ե. Մերձավոր Արևելքում, և ամենակարևորը, երկրի տնտեսական զարգացումը նպաստեց Մեծ Հայքի առաջխաղացմանը հելլենիստական աշխարհի ամենահզոր տերությունների շարքը։ Արտաշես Ա-ի (մ.թ.ա. 189-161) թոռ Տիգրան II-ը (Ք.ա. 95-56), գահակալության առաջին շրջանում գետից ընդլայնել է հայկական պետության տարածքը։ Քուռը և Կասպից ծովը դեպի գետ. Հորդանանի և Միջերկրական ծովի մ. և Կիլիկյան Տավրոսից մինչև Հնդկական լեռները։ Տիգրան II-ի գահակալության երկրորդ շրջանը (մ.թ.ա. 70-56 թթ.) նշանավորվեց Հռոմի հետ պաշտպանական պատերազմով, որն իր ընդլայնումը տարածեց դեպի Արևելք և ձգտեց իր իշխանությանը ենթարկել Հայաստանը և ողջ Անդրկովկասը։ Լուկուլլոսի գլխավորած հռոմեական լեգեոնները, որոնք երազում էին ավերել «Հայկական Կարթագենը»՝ Արտաշատի մայրաքաղաքը, Արարատի հարավային մոտեցման վրա բացարձակ պարտություն կրեցին Տիգրան Բ-ի բանակից և ժողովրդական աշխարհազորից։ Բայց Պոմպեոսի կողմից Տիգրան II-ի դաշնակից Միտրիդատ VI Եփատորին կրած պարտությունից հետո հայոց արքան, հետագա պայքարը շարունակելու հնարավորությունների բացակայության պատճառով, ավելի խելամիտ համարեց հաշտության պայմանագիր կնքել Հռոմի հետ (մ.թ.ա. 65թ.) գնով։ Սիրիայի և Փոքր Ասիայի հողերը լքելու մասին. այս քայլով նրան հաջողվել է պաշտպանել պետության հիմնական տարածքը։ Արտաշեսյանների դարաշրջանի Հայաստանը (Ք.ա. 189-1) հզոր պետություն էր այսպես կոչված. Հելլենիստական տիպ. Հիմնական արտադրողները եղել են՝ «արքայական հողում» կոմունալ գյուղացիները՝ շինականները, իսկ մասնավոր հողի վրա՝ ստրուկները՝ մշակները։ Թագավորը, ազնվականությունն ու քահանաներն ունեին իրենց հսկայական կալվածքները՝ դասակերտներն ու ագարակները, որտեղ շահագործվում էր գյուղական համայնքից մազապուրծ եղած ստրուկ-մշակների ու հողագործների աշխատանքը։ Արևելքում կային ամենահարուստ տաճարները՝ հսկայական հողատարածքներով և բազմաթիվ ստրուկներով: