Ф. Сафиуллина - Самоучитель татарского на каждый день стр 23.

Шрифт
Фон

Имена прилагательные

Вспомним цвета:

кызыл [къызыл] - красный

ак [акъ] - белый

коңгырт [къоң"орт] - карий, коричневый

кара [къара] - черный

яшел [йəшел] - зеленый

сары [сары] - желтый

соры [соро] - серый

ал [ал] - розовый

алсу [алсу] - розоватый

зəңгəр - голубой

зəңгəрсу - голубоватый

кҮк - синий

шəмəхə - фиолетовый

Поговорим по-татарски:

1. - Бу алма яшелме?

- Юк, кызыл.

2. - Бу алма кызылмы?

- əйе.

3. - Бу алма сарымы?

- əйе, сары.

4. - Бу алма кызылмы?

- Юк, бу алма кызыл тҮгел.

5. - Бу алма яшелме?

- əйе, бу алма яшел.

6. - Костюмың нинди?

- Соры.

7. - Пальтоң нинди?

- Кара.

8. - Катяның джемперы нинди?

- Зəңгəрсу.

9. - АйгӨлнең сарафаны нинди?

- Шəмəхə.

К этим прилагательным, выражающим цвета, добавим еще и другие широкоупотребительные:

матур - красивый

олы - крупный; старший

Җылы - теплый

салкын - холодный

кыска - короткий

озын - длинный

караңгы - темный

якты - светлый

акыллы - умный

ҖҮлəр - глупый

тəмсез - невкусный

тəмле - вкусный

əче - кислый

кайнар - горячий

баллы - сладкий

ачы - горький

биек - высокий

тəбəнəк - низкий

киң - широкий

тар - узкий

Качественные прилагательные имеют степени сравнения, наиболее распространенные из которых сравнительная и превосходная степени.

Сравнительная степень образуется добавлением к прилагательным аффиксов - рак/-рəк:

кызыл-рак (краснее)

яшел-рəк (зеленее)

акыллы-рак (умнее)

баллы-рак (слаще)

ҖҮлəр-рəк (глупее)

салкын-рак (холоднее)

Например:

Бу алма зур, бусы (это) - зуррак

Бу алма сары, бусы - сарырак.

Бу Җилəк кызыл, бусы - кызылрак.

Бу кофта матур, бусы - матуррак.

Бу шарф яшел, бусы - яшелрəк.

Бу Җилəк тəмле, бусы - тəмлерəк.

Бу икмəк зур, бусы - зуррак.

Бу чəй кайнар, бусы - кайнаррак.

Поговорим по-татарски.

1. - Чəй тəмлеме?

- Тəмле.

- Лимон кирəкме?

- Кирəк. Рəхмəт.

2. - Алма кызылмы?

- Кызыл.

- Кирəкме?

- Бир.

- Мə.

- Рəхмəт.

3. - Кофта матурмы, Сания?

- Матур.

- Кемнеке?

- əнинеке.

4. - ГӨлфия, чəй кайнармы?

- Кайнар тҮгел.

- Җылымы?

- Җылы.

- ə миңа кайнар чəй кирəк.

- Ярар.

5. - əни, чəең баллымы?

- Баллы. Рəхмəт, кызым.

6. - əти, Өегез Җылымы?

- Юк, улым, Җылы тҮгел.

- Салкынмы?

- Салкын шул.

7. - əби, катык тəмлеме?

- Тəмле, улым.

- əби, бир əле.

- Мə, улым, аша.

- Рəхмəт, əби!

8. - əни, мин зурмы?

- Юк, улым, син кечкенə.

- Юк, əни, мин зур.

- Син зур тҮгел, улым, кечкенə.

9. - Рəхим, урамда Җылымы?

- Юк, Җылы тҮгел, салкын.

- Рəхмəт.

10. - əни, урамда яктымы?

- Юк, кызым, караңгы.

11. - Мəрфуга, улыбыз акыллымы?

- əйе, акыллы, Хəмит.

12. - Бу алма зурракмы?

- əйе.

13. - Бу Җилəк кызылракмы?

- Юк, яшелрəк.

14. - Бу кофта матурракмы?

- əйе, матуррак.

15. - Бу бала акыллыракмы?

- Акыллырак.

16. - Син олыракмы?

- Олырак.

17. - Син кечкенəрəкме?

- Кечкенəрəк тҮгел.

18. - əни, мин абыйдан олыракмы?

- Юк, улым, кечкенəрəк.

19. - Сəрия, мин синнəн озынракмы?

- Юк, кыскарак.

20. - əби, син бабайдан кыскаракмы?

- əйе, улым.

21. - əби, бу чəй кайнарракмы?

- Юк, балам салкынрак.

22. - Мансур əфəнде, сез Разыя ханымнан олыракмы?

- əйе.

23. - əти, Өй урамнан Җылыракмы?

- Юк, улым, салкынрак.

Превосходная степень образуется следующими способами. В татарском языке есть особая форма выражения, заключающаяся в повторении (первого или двух первых звуков) + - п, иногда - м, а затем прилагательного; они становятся своеобразными частицами. Но не все прилагательные имеют такую превосходную степень. Это, в основном, качественные прилагательные (особенно обозначающие цвета):

кызыл - кып-кызыл (красный-красный)

ак - ап-ак (белый-белый)

яшел - ямь-яшел (зеленый-зеленый, презеленый)

кара - кап-кара (пречерный)

сары - сап-сары (желтый-желтый)

ал - ап-ал (розовый-розовый)

зəңгəр - зəп-зəңгəр (голубой-голубой)

кҮк - кҮм-кҮк (синий-синий)

Превосходная степень образуется и от других качественных прилагательных (и наречий):

тирəн - тип-тирəн (глубокий-глубокий)

якты - яп-якты (светлый-светлый)

сай - сап-сай (мелкий-мелкий)

якын - яп-якын (близко-близко)

озын - оп-озын (длинный-длинный)

кыска - кып-кыска (короткий-короткий)

ачы - ап-ачы (кислый-кислый)

Другим способом выражения превосходной степени является добавление частиц иң (самый), бик (очень); они добавляются ко всем качественным прилагательным:

бик матур (очень красивый); иң матур (самый красивый)

бик зур (очень большой); иң зур (самый большой)

бик кайнар (очень горячий); иң кайнар (самый горячий)

бик озын (очень длинный); иң озын (самый длинный)

бик яшел (очень зеленый); иң яшел (самый зеленый)

бик кара (очень черный); иң кара (самый черный)

Превосходная степень может быть выражена так же и добавлением слов аеруча (особенно), гаятьчень):

аеруча матур (особенно красивый)

гаять зур (очень большой)

аеруча озын (особенно длинный)

Ваша оценка очень важна

0
Шрифт
Фон

Помогите Вашим друзьям узнать о библиотеке