Времена года.
Помните эти слова?
ел [йыл] - год
яшь [йəш] - лет
ай - месяц
атна - неделя
ярты ел - полгода
К ним еще добавим следующие:
быел - в этом году
былтыр - в прошлом году
килəсе елга - на будущий год
ике елдан - через два года
ярты елдан - через полгода
ун елдан - через десять лет
Среди этих слов есть одно слово, возможно, знакомое вам.
Это - "былтыр" - в прошлом году (в году минувшем).
Вспомнили? Да, это герой поэмы Г.Тукая "Шурале" Былтыр в ответ на вопрос Шурале так назвал свое имя. Когда к обманутому Шурале пришли его соплеменники, на их вопрос, кто же прищемил его палец, шурале ответил:
- Былтыр (в году минувшем).
Тогда все шурале подняли беднягу на смех: дело было в году минувшем, разве из-за прошлогодней боли нынче плачут?
Времена года называются в татарском языке так:
яз [йаз] - весна
Җəй - лето
кӨз - осень
кыш [къыш] - зима.
Соответственно весной, летом, осенью и зимой будет так:
яз кӨне
Җəй кӨне
кӨз кӨне
кыш кӨне
Можно сказать эти же понятия одним словом:
язын
Җəен
кӨзен
кышын
Чтобы поговорить о временах года, надо знать слова, связанные с ними. Вспомним старые и запомним новые слова:
чəчəк - цветок
яшел - зеленый
сары - желтый
агач [а"ач] - дерево
кар [къар] - снег
яңгыр [йаң"ыр] - дождь
Җил - ветер
озын [озон] - длинный
кыска [къыскъа] - короткий
кояш [къойаш] - солнце
кош [къош] - птица
яфрак [йафракъ] - лист
Җилəк - ягода
Җылы - тепло
салкын [салкъын] - холодно, холодный
эссе [ессе] - жарко, жаркий
ашлык [ашлыкъ] - хлеба
урман - лес
елга [йыл"а] - река
рəхəт - приятно
бодай - пшеница
кҮк - небо
яшенле яңгыр - гроза
кырау [кыра - ] - заморозки
йолдыз [йолдоз] - звезда
салават кҮпере [сала - ат кҮпере] - радуга
боз - лед
Поговорим по-татарски:
1. - Син кайсы вакытны (время года) яратасың?
- Җəйне. ə син?
- ə мин - язны.
2. - Син кышны яратасыңмы?
- əйе.
3. - Син язны яратасыңмы?
- Юк. Мин Җəйне яратам.
4. - Син Җəйне яратасыңмы?
- əлбəттə(конечно).
5. - Син Җəй кӨне авылга кайтасыңмы?
- əйе.
- Авылда кемнəр бар?
- əби, бабай.
- əбиеңə ничə яшь?
- Җитмеш.
- Бабаеңа ничə яшь?
- Җитмеш ике.
- Җəй кӨне авылда рəхəтме?
- Бик рəхəт.
6. - Быел кӨз озын булды.
- əйе шул. Бик матур булды.
- əйе.
7. - Быел кӨз кӨне конференция булды.
- Нинди?
- Математикадан.
- Син бардыңмы?
- Юк. Мин командировкага бардым.
8. - Җəй кӨне кайда ял итəсез(отдыхаете)?
- Дачада.
- Дачагыз еракмы?
- Ерак тҮгел. Поезд белəн барабыз.
- Елга бармы?
- Бар.
- Нинди елга?
- Идел.
- И-и-их, яхшы икəн!
9. - Былтыр кыш Җылы булды.
- əйе шул. Кар да кҮп тҮгел иде.
- əйе.
10. - Син ялны (отдых, отпуск)кайчан аласың?
- Җəй кӨне.
- ə мин - кӨз кӨне. КӨз кӨне дачада бик рəхəт.
11. - БҮген шундый(такой) матур кӨн!
- əйе шул. Җил дə юк. Җылы.
- əйдə, дачага барабыз!
- əйдə!
12. - Җилəк бармы урманда?
- Бар.
- КҮпме?
- Бик кҮп.
- Иртəгə барабызмы?
- əйдə.
13. - Яфраклар яшелме?
- Юк, сары.
14. - Агачлар яшелме?
- əйе, ямь-яшел.
15. - Агачлар сарымы?
- əйе, сап-сары.
16. - əйдə, урманга барабыз.
- Кайчан?
- Иртəгə. Урманда гӨмбə кҮп.
- Ярар.
17. - Иртəгə салкын буламы?
- əйе. Радиодан əйттелəр.
- Ничə градус?
- Егерме градус.
18. - Иртəгə яңгыр буламы?
- Юк. Иртəгə Җылы, кояш.
- Ничə градус?
- Егерме Җиде.
19. - Сезнең урманда Җилəк кҮпме?
- КҮп.
- Нинди Җилəклəр бар?
- Җир Җилəге, каен Җилəге, кызыл бӨрлегəн, кара бӨрлегəн бар.
20. - Кыш кӨне рəхəтме?
- Рəхəт.
21. - Син чаңгы шуасыңмы?(ты катаешься на лыжах?)
- əйе. Минем чаңгым бар.
- əйдə, иртəгə урманга барабыз.
- Вакытым юк шул. Татар телен Өйрəнəм.
22. - Кичə салкын булдымы?
- əйе. Бик салкын.
- Җил булдымы?
- Булды.
- Туңдыңмы?(замерз?)
- əйе, туңдым.
- Кайчан кайттыгыз?
- Сəгать сигездə.
23. - Быел Җəй кӨне син комбайнда эшлəдеңме?
- əйе.
- Нинди комбайнда?
- "Дон" да.
- Ашлык уңганмы?(уродился ли хлеб?)
- əйе. Бер гектардан 30 центнер булды.
- Яхшы булган. КҮпме бодай бирделəр?
- 40 центнер бирделəр.
- Шəп!(Отлично!)
24. - Кошлар очып киттелəрме?(птицы улетели?)
- əйе.
25. - Кошлар очып килделəрме?(прилетели?)
- Юк əле.
- Кайчан килерлəр икəн?
- Бер-ике атнадан.
26. - Кояш кыздырамы?(печет ли солнце?)
- əйе.
- Бик эссе, əйеме?
- əйе. əйдə, су эчəбез.
- əйдə, кайда су бар?
- əнə киоскыда.
- Бер шешə(бутылка) 10 сум.
- Ай-ай кыйбат!
- Алабызмы?
- Алабыз.
27. - Казанкада су Җылымы?
- Җылы.
- Су коенырга(купаться) барабызмы?
- əйдə. Тагын кем бара?
- Рəис, Рушан.
- əйдəгез тизрəк.
- əйдə, киттек.
28. - КӨз кӨне урман бик матур, əйеме?