- əйе, яфраклар сары, кызыл. КҮк зəңгəр. Кояш балкый(сияет).
29. - БҮген яңгыр булачак.
- Шулаймыни?! Кем əйтте?
- Радиодан əйттелəр.
- Кичə бездə боз яуды.
- Кайчан?
- ТӨнлə.
30. - БҮген тӨнлə яшенле яңгыр булды.
- Мин ишетмəдем (не слышала).
- Иртəгə кӨн кояшлы була.
- Урманга барабыз, əйеме?
- əйе.
31. - БерсекӨнгə салкыннар башлана(начинаются).
- Ничə градус?
- 30 градус булачак.
- Кичə авылга кайткан идек. Буран булды. Кар яуды.
- ə бездə булмады.
32. - Кызым, Җил исə, тəрəзəлəрне яп əле(закрой-ка окна).
- Ярар, əни.
33. - Нинди матур кҮк! Йолдызлар кҮп!
- əйе. əнə йолдыз атылды!
- Мин дə кҮрдем.
34. - Яңгырдан соң салават кҮпере чыккан. Кара əле!
- əйе, кҮрəм. Нинди матур!
35. - Иртəгə кырау булачак!
- Алайса(тогда)бҮген бакчага барырга кирəк.
- Ник?
- Помидорларны капларга (закрыть) кирəк.
- əйе шул.
36. - Улым, тор инде, тор!
- Кояш чыкмаган əле, əни.
- Хəзер чыга ул.
37. - БҮген кояш кичке сəгать 8 дə бата (байый)(заходит).
- Каян белəсең?
- Календарьга язганнар.
38. - ДҮшəмбе кӨнне яңгыр яуды.
- Син кҮрдеңме?
- əйе.
39. - И-и-и, шундый кӨчле яшен булды!
- айчан?
- Сишəмбе кӨнне.
40. - Шимбə кӨнне боз яуган.
- Кайда?
- Арча районында.
41. - Җомга кӨнне кӨн аяз(ясно)була.
- Җилəккə барабызмы?
- Аяз булса (если будет ясно) барабыз.
42. - Якшəмбедə буран булды. Шундый салкын иде. КӨчле Җил исте.
- Бездə булмады.
Задание 1. Попробуйте понять напечатанную в газете сводку погоды.
Һава торышы
Синоптиклар хəбəр иткəнчə, бҮген, 28 июнь кӨнне, алмашынучан болытлы Һава, явымсыз диярлек. Температура тӨнлə 9-11, кӨндез 21–23 градус Җылы. Һава басымы тӨшə, дымлылык арта.
Многое вы поняли, но есть несколько незнакомых слов:
хəбəр иткəнчə - как сообщают; алмашынучан болытлы Һава - облачно с прояснениями; явымсыз - без осадков; диярлек - почти; Һава басымы - давление; тӨшə - понижается; дымлылык - влажность; арта - повышается.
Задание 2. Продолжите предложения.
Кышын кӨннəр ……
Язын кӨннəр …….
Җəен кӨннəр …….
КӨзен кӨннəр…….
Быел мин дачада ……
Былтыр без авылда……..
Килəсе елга алар Ялтада …….
Яңгырдан соң…….
КҮктə кояш …….
Якшəмбедə Иделдə ……..
Кичə тӨнлə кар …….
Задание 3. Запомните пословицы:
Ай кҮрде - кояш алды [ай кҮрде - къойаш алды] - букв. Месяц увидел - солнце забрало. (Т. е. осень быстро, в мгновение ока).
Былтыр кысканга быел кычкырмыйлар [былтыр къыскъаң"а быйыл къычкъырмыйлар]. - Из-за того, что прищемили в прошлом году, нынче не жалуются.
Каз килсə - яз килə [къаз килсə - йаз килə]. - Если прилетел гусь - пришла весна.
Язгы кӨн ел туйдыра [йаз"ы кӨн йыл туйдыра] - Весенний день год кормит.
Алма пеш, авызыма тӨш - Созрей, яблоко, упади в мой рот.
Сау булыгыз! Уңышлар сезгə!
Урок 22
Незавершенное прошедшее время. Диалоги. Задания.
(Егерме икенче дəрес)
- Исəнмесез!
- Хəерле кӨн!
Продолжаем изучение глагольных времен.
Незавершенное прошедшее время.
Это время обозначает действие, которое не завершилось в прошлом и связано с другим действием. Оно образуется при помощи присоединения к корню или основе глагола аффиксов- а иде/-ə иде, - ый иде/-и иде (иде - вспомогательный глагол "быть").
Единственное число.
Мин бар-а иде-м ∙ əйт-ə иде-м (ходил, говорил)
Син бар-а иде-ң ∙ əйт-ə иде-ң (ходил, говорил)
Ул бар-а иде- ∙ əйт-ə иде- (ходил, говорил)
Множественное число
Без бар-а иде-к ∙ əйт-ə иде-к (ходили, говорили)
Сез бар-а иде-гез ∙ əйт-ə иде-гез (ходили, говорили)
Алар бар-а-лар иде- ∙ əйт-ə-лəр иде (ходили, говорили)
Посмотрим, как это время употребляется в речи:
1. Мин кинога бара идем, ГӨлфияне кҮрдем. (Я шел в кино, увидел Гульфию).
2. Син əйтə идең: "Казанга кил". (Ты говорил: "Приезжай в Казань")
3. əни əйтə иде: "Укы, балам!" (Мама говорила: "Учись, дитя мое!")
4. Ул яза иде: анда Җилəк кҮп икəн. (Он писал: там, оказывается, много ягод).
5. Сəрия белə иде. (Сария знала).
6. Хəлим мине белə иде. (Халим знал меня).
7. Суфия Җырлый иде. (Суфия пела).
8. Кояш балкый иде. (Сияло солнце).
9. Яңгыр ява иде. (Шел дождь).
10. Җил исə иде. (Дул ветер).
11. Паркта агачлар Үсə иде. (В парке росли деревья).
12. Кар ява иде. (Шел снег).
13. Концертларда Марат əхмəтов скрипкада уйный иде. (На концертах Марат Ахметов играл на скрипке).
Теперь попробуем поговорить по-татарски:
1. - Нурия, син Коляны белə идеңме?
- əйе, белə идем. Коля нишлəгəн? (что сделал?)
- Диссертация яклаган (защитил).
- Молодец!
2. - Мансур, сезгə бер əби керə иде. Кайда ул хəзер?
- Ул авылда.
- Аның исеме ничек?
- Мəрхəбə əби.
- Аңа ничə яшь?
- Сиксəн бер.
- Ул тагын(еще)килəме?
- əйе, кыш кӨне ул əби Казанга килə.
3. - Наилə, мин кибеткə бара идем, ГӨлфияне кҮрдем.
- Кайчан?
- БҮген.
- ГӨлфия Казанга килгəнмени?
- əйе шул. Ул Тукай урамында яши. Сиңа кҮп сəлам əйтте.
- Рəхмəт.
4. - Мин чəй эчə идем, Равия керде.
- Нинди Равия?
- Белмисеңмени? Ул кибеттə эшли.
- ə-ə-ə! Белəм.
- Аның əнисе МаҺинур апа да кибетче (продавщица).
Задание 1. Я напишу слова в столбик, пропущу отдельные буквы, вы их дополните и переведите. Затем с этими словами составьте предложения и мини-диалоги.
р. хмəт з. р
ис. нмесез а. ыл
а. ый ва. ыт
б. ла. азан
б. бай. илəк
у. ырыгыз к. чкенə
с. лге ч. лбар
нəрс.? шə.əр
н. чек? Мəскə.
к. пме? чист.
н. нди? к. тап
кир. к д. рт
к. йчан? а. ты
к. йда? с. гез
т. гыз к. чə
китап. ар ук. чы
мəч. т а. бур
м. тур д. рес
х. тын б. шле
б. ш д. ртле