Hej! gospodarzu
A potem z proga głos Garuśnicy.
Gdzież bo się podział mój? Tylko co tu byli. Leksa! bywaj!
Na ten pozew wydobył się z pod szopy kmieć, i spojrzawszy ku wrotom, zobaczył kogoś na koniu stojącego, twarzy dojrzeć nie mogąc.
Na dworze, choć niby blade świeciło słonko, chłodno było, a ów jeździec na głowie miał kaptur, jakich wówczas wiele noszono po całej Europie i u nas Strojnisie wielcy do końca kaptura dla ozdoby przyszywać kazali nie jeden chwost, ale cały sznur z węzłów grubych i kutasów złożony, a właśnie taki miał na głowie ów przyjezdny
Dopiero gdy twarz ku kmieciowi zwrócił, Wiaduch poznał w nim króla, choć zmienionego wielce. Nie stracił on był wprawdzie ani piękności rysów dawnej, ani świeżości ich, ale oblewał je smutek jakiś, zatęsknienie za szczęściem, znużenie żywotem. Przybyło mu powagi, ubyło młodości i wesela.
Ten ci to sam pan był łaskawie i po ludzku rozmawiający z kmieciem, jakby z najwyższym urzędnikiem lub rycerzem, ale żal było, spojrzawszy nań, tak mu się zdało ciężeć to, co miał na barkach.
Wiaduch do nóg mu przyszedł pokłonić się.
Król w małym poczcie jechał, sokoły za nim wieziono, szło psów kilka, otaczali go łowcy, u boku stał nieodstępny jego Kochan.
Zdawał się Kaźmirz niepewien, czy z konia zsiędzie, potem coś Kochanowi szepnął, u wrót konia rzucił, i po ramieniu klepiąc starego, zwolna z nim kroczył do chaty.
Garuśnica z wielką pokorą i radością, a z dumą, witała go znowu, serce jej rosło.
Chciała się zaraz, jako troskliwa gospodyni około jadła zakrzątnąć, lecz Kaźmirz dał znak, iż nie będzie nic jadł. Był miód stary, zaczęła się z nim napraszać, król uśmiechając się, przystał, choć mechy nie lubił.
Wiaduch przed nim stał, a Kaźmirz mu się przypatrywał pilno.
Aniś ty mi nawet przez te lata postarzał odezwał się do niego.
Bom już starym był naówczas odpar Wiaduch wesoło. Prawią u nas ludzie o jednym człeku, co cielaka gdy się narodził, wziął pierwszego dnia na ręce, potem drugiego dnia nosił go, i tak codziennie dźwigając, do tego doszedł, że potem wołu mógł podnieść. Otóż, miłościwy panie tak jest z pracą naszą. Kiedy się jej nie rzuca, siły nie ubywają, i człek nie słabnie. Niechbym dnia jednego spoczął, nazajutrzby się do mnie starość zakradła.
Rozśmiał się król smutnie.
Rozumnieś to rzekł szepnął doń.
Jam tylko powtórzył, co się po świecie słyszało odparł kmieć.
Rad i ja z tej mądrości będę korzystał dodał Kaźmirz.
Po chwilce, obejrzawszy się do koła, począł król, ręką się opierając na stole.
A wiesz ty stary, co cię czeka? Wiaduch głową pokręcał.
Otom ja przybył od ciebie posługi żądać
Kmieć się pokłonił.
Rozkazujcie miłościwy panie.
No, i nie małej dodał król, ale mi ona potrzebna
Pomilczawszy chwilę małą, Kaźmirz się odezwał.
Słyszeliście może, iż do Wiślicy zwołałem ziemian na czwartą postu niedzielę. Będą im tam nowe prawo czytali, a prawo to nie dla jednych ziemian jest, ani dla duchownych, ale dla wszystkiego ludu i kmieci też
Wiaduch się uśmiechnął niedowierzająco.
Miłościwy panie rzekł, ja na to codzień patrzę, gdy obrok koniom zasypuję, a z jednego żłobu wszystkie mają jeść. Żeby człek nie pilnował, starsze i silniejsze wszystkoby zjadły. Tak to i z tym żłobem pono będzie, do którego się nam docisnąć nie dadzą.
To wasza rzecz rzekł król uśmiechając się, ja w żłób zasypuję i póki żyw, też przy tym żłobie stać będę.
Zjadą się ziemianie do Wiślicy, duchowni, rycerstwo i proste panosze trzeba, aby i kmieć też tam był
Wiaduch spojrzał zdziwiony na króla, nie odpowiadał nic.
A dopuszcząż tam inni? szepnął po namyśle
Powiecie tym, coby was chcieli gnać lub bronić przystępu, że moje przykazanie macie.
Chcę abyście tam byli.
Kmieć potrzeby jakoś nie widział i głową pokręcał.
Jedź ty rzekł król, weźmij z sobą zamożnych a poczestnych kilku, bądźcie przy mnie, aby nie rzeczono, żem o was zapomniał lub pogardził wami.
Przecież i tak mnie królem chłopów zwą niech wiedzą, że ja nim chcę być, jak jestem królem ziemianina, i rycerstwa, i wszelkiego ludu, który w królestwie tem żywie
Rozkazuję więc wam, abyście mi kilku waszych braci do Wiślicy przywiedli. A miałoby was nie stać na to, bo paszy dla koni jeszcze nie będzie, lub ją pod Wiślicą szlacheckie szkapy zjedzą i stratują, oto macie na drogę.
Król mówiąc to, sięgnął do kalety, w której miał przygotowany mieszek i położył go na stole
Do Wiślicy pojedziewa odezwał się z dumą kmieć chybabym żyw nie był, ale nie o waszych pieniądzach, miłościwy Stanie na to ubogich. My tam żyjemy z prosta, prawda, takeśmy się urodzili i do tego nawykli złota na nas nie widać miły panie ale grosz jaki w garnuszku pod sypanką w komorze się najdzie na czarną godzinę.
Weźcie to przecie mnie nie zubożycie rozśmiał się król, weźcie dla innych, abyście ich mogli wybrać nie wedle przemożności, a wedle statku i rozumu i z Bogiem ostawajcie. Król wstał i kroczył już do drzwi, nalanego miodu ledwie dotknąwszy ustami. Wiaduch wiódł go, schylając się, do drzwi. Odwrócił się ku niemu.
Pomnijcież dodał, przed czwartą postu niedzielą, trzeba tam być jak się patrzy bo o was pytać będę.
Gdy król wyszedł do swoich, ci się jeszcze wyniesioną im mechą pocieszali, i coprędzej wąsy ocierając, do koni przypadli.
Kaźmirz się już z dworem dobrze od wrót odsadził, a stary kmieć stał jeszcze zadumany, i jak w ziemię wrosły
Garuśnica aż musiała przyjść, i po ramieniu uderzywszy, rozbudzić.
Co tobie stary?
Nic nie odpowiadając, Wiaduch wszedł do chaty, gdzie jeszcze worek królewski na stole leżał, siadł na ławie, sparł się i milczący zamyślił.
Baba przed nim z rękami założonemi, wlepiwszy oczy w niego, stała, głową potrząsając.
Leksa nie mógł myśli pozbierać, a na pytania jej długo nie odpowiadał. Nareszcie wstał, przeżegnał się, czapkę poprawił na głowie i westchnął.
Dziejże się wola Boża i pańska. Jak do Wiślicy to i do Wiślicy
Cóż to ci, krzywda, nie cześć? zapytała Garuśnica
Milczałabyś stara, bo nic nie znasz zawołał Wiaduch. Za taką cześć, człek potem skórą płaci. Z dostatkiem jam się nigdy nie chwalił, aby go ludzie nie zazdrościli, a tu, wstydu sobie i stanowi swemu uczynić się nie godzi!!
Powzdychał trochę Wiaduch, przeszedł się po izbie, z kubka po królu miodu dopił, pasa mocniej ściągnął, na chodaki popatrzył, ku słońcu wyjrzał, i rzekł do żony.
Na wieczerzę albo powrócę, albo nie patrzajcie matko, aby łyżka ciepłej strawy była. Trzeba mi w drogę.
Najlepszą szkapę wybrawszy ze stajni, stary, który się konia jeszcze nie bał, dosiadł jej raźno i pokłusował.
W sąsiedztwie kilku bogatych kmieciów siedziało
Nie wszyscy oni byli do Wiaducha podobni. Najdostojniejsi z nich do ziemiaństwa się cisnęli i przypytywali a do szczytów się za grosz lub za posługi przyjmować dawali. Tym o stanie kmiecym mówić nie było można, bo choć do niego należeli, już się fałszywemi sześciu świadkami wywiedli na panosze.