Այլ Աստուած այնպէս պատուել զմարդն կամեցաւ, զի առ լաւութեանցն [42] խելամուտ լինելոյ՝ զանձնիշխանութիւնն պարգեւեաց նմա, 205v որով կարող իցէ առնել զինչ եւ կամեսցի, եւ զանձնիշխանութիւնն նորա ի լաւն խրատէ դարձուցանել։
Որպէս հայր ոք յորժամ զորդի իւր խրատիցէ՝ որ կարող իցէ ուսումն ինչ ուսանել. չծուլալ յուսմանէն՝ այլ յառաջադէմ լինել ի լաւն ստիպէ. վասն զի գիտէ եթե կարող է յառաջադէմ լինել, պահանջէ զուսումնն՝ յոր աւանդեցաւ. նոյնպէս եւ զԱստուծոյ պարտ է իմանալ՝ եթե յաւժարեցուցանէ զմարդն յանսալ հրամանացն նորա. բայց զկամակար իշխանութիւնն ոչ հանէ ի նմանէ, որով կարող է անսալ եւ չանսալ հրամանացն. այլ խրատէ եւ յաւժարեցուցանէ զմարդն, զի լաւութեանցն ցանկացող լիցի, որովք արժանաւոր մեծաց պարգեւաց լինիցի, եթե անսայցէ Աստուծոյ. այլ զի եւ չանսալոյն իշխանութիւն ունիցի։
Քանզի ոչ եթե վայրապար [43] ինչ կամէր Աստուած զայնպիսի պարգեւս տալ, որ յաւիտենական անեղծութիւնն է։ Զի վայրա206rպար իսկ էր այնպիսւոյն տալ՝ որ ոչ ունէր իշխանութիւն երկոցունց, անսալոյ այնմ՝ զոր Աստուածն կամէր, եւ չանսալոյ այնմ՝ զոր նայն ռ ք ախորժէր։ Բայց իրաւամբք, այն է, յորժամ արժանի ըստ որոց գործեացն ոք ինչ առնուցու։ Եւ արդ զիա՞րդ երեւէր ընտրութիւն գործոցն, եթե ոչ ունէր մարդն իշխանութիւն երկոցունց, եւ անսալոյն եւ չանսալոյն։
45 Եւ արդ յայտ է՝ թե անձնիշխան եղեւ մարդն՝ առնել զբարի եւ ժտել ի չար. իբր ոչ եթե չար ինչ առաջի կայր՝ յոր ժտիցի, այլ այն եւեթ առաջի կայր՝ կամ անսալ Աստուծոյ կամ չանսալ, եւ զնոյն եւեթ պատճառ չարին իմանալ։ Քանզի լեալ մարդն առաջին՝ առնոյր պատուէր յԱստուծոյ, եւ չհնազանդեալ աստուածական հրամանին՝ մտաբերէր ի չարիս, եւ անտի լինէր սկիզբն չարեաց։
[44] Ուստի ոչ ոք կարէ ռանարար ինչք եւ անձնաւոր զչարն ցուցանել. եւ դարձեալ ոչ յարարչէն, այլ յանսաստութենէ դիպեալ 206v ստունգանողին, եւ յուրուք վարդապետութենէ դրդեալ. զի ոչ եթե այնպիսի ինչ հաստատեալ բնութեամբ զմարդն ցուցանել <այլ զի մարդն՝ ըստ ուրուք վարդապետութեան, եւ ոչ բռնութեամբ, ստունգաւոր եղեւ՝ կարէ ոք ցուցանել>։ Եթե այնպիսի ինչ բնութիւն մարդոյն առեալ էր, ապա ոչ ի բնութենէ արարածոյ եւ յաստուածեղէն գրոց նմա վարդապետութիւն ընծայանայր. որպէս ասէ ուրեք աստուածական բարբառն, եթե ի մանկութենէ մարդիկ ի խնամս չարի միտեալ են. զի ցուցցէ թե որ միտին կամաւք միտի, եւ ոչ ուրուք բռնութեամբ։
Արդ անսաստութիւնն եւեթ որ արտաքոյ Աստուծոյ կամացն գործիցի պատճառ չարեաց իմանալի է. եւ նմին զայլ ոչ վարդապետ ծածուկ հաշուել, դրդիչ եւ ոչ բռնադատիչ, որ զմարդն ի լաւու[45]թեանցն մերկանալ կամեցաւ։
Ապա եթե զպատճառն եւս [կամիցին] խնդրել, զնախանձն որ առ մարդն եղեւ իմասցին զպատճառն։
Եւ եթե զնախանձուէն եւս ճշդիւ քննիցեն՝ թե ուստի եղեւ, ասասցուք եթե յառաւելութենէ զմարդն պատուելոյ. քանզի միայն մարդ ըստ պատկերի 207r եւ ըստ նմանութեան Աստուծոյ եղեւ։
Իսկ եթե այնու զԱստուած պատճառ չարեաց կամիցին ասել, անկանին յիմաստնարար խորհրդոյ։ Եթե զնորա ինչ հանեալ էր, եւ մարդոյն շնորհեալ, թերեւս յիրաւի պատճառ չարեաց կարծէր տուիչն. ապա եթե զնա նոյնպէս որպէս եղեւն պահեաց, եւ զմարդն այսպէս կամեցաւ առնել, պատճառ չարեաց՝ նախանձորդն է։ Քանզի ոչ եթե յորժամ իցեն ուրուք երկու ծառայք, եւ զմինն ի ծառայութեան ունիցի, եւ զմիւսն յորդեգիրս գրիցէ, եւ միոյն յարուցեալ ի վերայ զմիւսն սպանանիցէ, պատճառ չարեաց զտէրն պարտ ի[46]ցէ իմանալ, որ ոչ եհան ինչ ի ծառայէն եւ շնորհեաց միւսումն։
[ԺԲ]
Արդ եւ զայն եւս հարցանեն, եթե չար ինչ չկայր առաջի, ուստի՞ աւձն զոր սատանայ կոչէք՝ իմացաւ զհանգամանս չարին։
47 Ասեմք՝ եթե սատանայ չար զստունգանել մարդոյն Աստուծոյ իմացաւ, վասն որոյ զմարդն յայն յաւժարեցոյց։ Որպէս յորժամ իցէ ոք 207v ուրուք թշնամի, եւ թաքուցեալ զթշնամութիւնն՝ գաղտ կամիցի վնասել, եւ չգիտիցէ զհանգամանս վնասակարութեանն, եւ շուրջ եկեալ յածիցի հնարս խնդրել. ապա գտեալ ժամանակ՝ յորժամ ոք ի բժշկաց թշնամւոյն նորա պատուէր տայցէ յայս ինչ չհպել, եւ յայս նիշ կերակրոց չճաշակել, որով առողջութեանն կարիցէ հասանել, եւ նորա լուեալ՝ վաղվաղակի ի կեղծիս բարեկամութեան կեղծաւորեալ զբժիշկն պարսաւիցէ, եւ զաւգտակարսն նմա վնասակարս թելադրեալ կարծեցուցանիցէ, եւ հակառակ պատուէրս հրամանաց [47] բժշկին տայցէ, եւ այնու առնիցէ նմա վնաս. որ ոչ եթե յառաջագոյն գիտէր զհանգամանս վնասակարութեանն, այլ ի պատուիրելոյ բժշկին գտեալ հնարս՝ եղեւ վնասակար. նոյնպէս կարծի եւ զսատանայէ՝ նախանձել նմա ընդ նախաստեղծ մարդոյն, եւ չգիտել զհանգամանս վնասակարութեանն. քանզի ոչ եթե չար ինչ առաջի կայր՝ ուստի զհանգամանսն մ208rարթ էր առնուլ, ուսեալ յԱստուծոյ պատուիրանէն՝ որ մարդոյն տուաւ արգելուլ զնա ի ճաշակելոյ ի տնկոյ իմեքէ ի մահաբերէ. որ ոչ եթե անպիտան ինչ ի կերակուրս մարդոյ էր, եւ ոչ բնութեամբ տունկն մահաբեր, եւ վասն այնորիկ ինչ արգելաւ մարդն ի ճաշակելոյ ինչ ի նմանէ, այլ անսաստութիւնն եղեւ պատճառ մահուան մարդոյն, իբրեւ յանցաւորի՝ որ անցանիցէ զհրամանաւ հրամանատուի՝ որ նմա կարգեալ իցէ։
Արդ ժտեցոյց թշնամին զմարդն [48] անցանել զհրամանաւն Աստուծոյ, որպէս զի ոչ եթե ստուգեալ գիտէր՝ եթե այնու նմա վնաս ինչ գործել կարիցէ, այլ կարծեաւք, ի թեթուս մատուցեալ, եթե լիցի՞ եւ թե չլինիցի՞. եւ յետոյ յԱստուծոյ պատուհասէն՝ որ առ մարդն եղեւ վասն պատուիրանազանցութեանն իմացաւ եթե պատուիրանք նորա մահ գործեցին, եւ յիրաւի պատժեցան եւ նա եւ մարդն՝ զոր յաւժարեցոյց յանսաստութիւնն, ճաշակել ի փայտէն՝ որ ոչ բնութեամբ մահաբեր էր, այլ յԱստուծոյ սպառնալեացն եղեւ այն208vպիսի իրաց պատճառ։
Եւ որպէս բժշկի ոչ կարեմք մեղադիր լինել՝ վասն յառաջագոյնն զգուշացուցանելոյ որով աւրինակաւ կարիցէ մարդն առողջանալ. եւ նորա թողեալ զպատուէրս բժշկին՝ անսայցէ թշնամւոյն՝ որ զվնասարար խրատսն տայցէ նմա, որով ոչ զպատճառս վնասուն ի բժշկէն՝ որ յառաջագոյնն գուշակեաց նմա՝ իմանալի է, այլ ի թշնամւոյն՝ որ ի [49] պատուիրանէ բժշկին նմա զվնասն հնարեցաւ. նոյնպէս եւ զսատանայէ ասեմք լեալ թշնամի մարդկան՝ որ չեւ եւս գիտէր զհանգամանս չարեաց, այլ ի պատուիրանէն Աստուծոյ ուսեալ՝ կամեցաւ վնասել մարդոյն, զի եթե առանց Աստուծոյ կամաց ի ծառոյն ճաշակիցէ՝ առնուցու պատիժ զմահ։ Քանզի թե յառաջագոյն չէր գուշակեալ Աստուծոյ մարդոյն չուտել ի կերակրոյ ծառոյն, եւ նորա յանգէտս կերեալ, չլինէր նմա պատիժ մահ. կամ որպէս թե առ ի չգիտանս եկեր, կամ որպէս թե առ չժուժալոյ ի կերակրոյ ծառոյն, չէր ինչ պատժի պարտական։ Քանզի եւ մանուկ կաթնակեր՝ որ յայլ ինչ կերակուր մ209rտաբերիցէ, ոչ պատժելի է՝ այլ արգահատելի, որպէս թե առ ի չգոյէ կաթին յայն յաւժարեաց։
48 Նա եւ աւձն, որ է սատանայ, յիրաւի պատժեցաւ՝ վասն ընդ անագորոյն թշնամութեան ընդ մարդոյն ունելոյ։
Եւ արդ սկիզբն չարեաց զնա [50] խանձն ասեմք, եւ զնախանձն յառաւել զմարդն պատուելոյ, եւ զչարիսն յանհնազանդութենէն։ Զի Աստուած այնպէս առաւել զմարդն պատուեաց, եւ նորա անսաստեալ՝ զընկէց զպատուիրանն։ Ուստի զամենայն ինչ որ լինի չար, որ բնութեամբ չար գիտեմք, այլ՝ զի առանց կամացն Աստուծոյ գործին՝ իրք ինչ լինին չար։
Նա եւ ընդ լինելն իսկ սատանայի յԱստուծոյ, գիտաց՝ եթե անսաստել ումեք Աստուծոյ՝ չար է եւ ոչ բարի. քանզի ոչ եթե անմիտ ինչ ոք եղեւ նա յԱստուծոյ՝ եթե չգիտէր, եթե որ ինչ ըստ Աստուծոյ կամացն լինի՝ բարի, եւ որ ինչ արտաքոյ քան զնորա կամսն՝ այն չար է. եւ վասն այնորիկ յիրաւի տանջէ զնա Աստուած. զի գիտէ զբարին, եւ ոչ առնէ, եւ հմուտ է չարին, եւ ոչ խորշի։
Եւ ոչ չար եւ չարչարիչ հաստատեաց զնա Աստուած. 209v եւ ոչ փորձիչ՝ եթե նովաւ փորձեալ զարդարս զտեսցէ. եւ ոչ ինքն յանձնէ չար [51] գտեալ, եւ ոչ անարար եւ հակառակ Աստուծոյ. այլ մտաւոր եղեալ յԱստուծոյ, եւ հմուտ գիտութեան՝ թե չար է հակառակ կալ Աստուծոյ հրամանին, եւ յայն զոր գիտէրն՝ թե չար է՝ յանդգնեցաւ, զանսաստութենէն ասեմք. եւ անսաստութիւնն ոչ եթե անձնաւոր ինչ յառաջագիւտ եհաս ի գիտութիւնն սատանայի, այլ իբրեւ զմի ինչ եղեալ ի դիպաց կամեցելոյն։
49 Նա եւ զմարդոյ յիրաւի, ասեմք, կրել պատուհաս ընդ որոց գործիցէ. քանզի կամաւ երթայ յուսումն այնպիսի իրաց, յորոց յորժամ եւ կամիցի՝ եւ մեկնել կարող է. քանզի եւ կամելոյն եւ չկամելոյն ունի իշխանութիւն, զորոյ զհետ երթայ եւ կարելն զոր ինչ կամիցի առնել։
[ԺԳ]
Որովհետև, ասեն, չարեաց արարիչ զԱստուած չկամիք ասել, այլ ի մարդկանէ եղեալ թելադրութեամբ սատանայի, ի հնազանդելոցն նորա և ի խաբեցելոց։ Եւ յիրաւի կրեն պատիժս, զի կարեին հատանել ընկենուլ ի [52] բաց զչարիսն, և ոչ 210r կամեցան։