– Калі ласка, – прамовіла Мая Леанідаўна, як заўсёды, на бумскай мове.
У кабінэт увайшоў малады яшчэ чалавек у шыкоўным касьцюме, усклычаны, відаць, па апошняй модзе, зь нейкімі невідушчымі вачыма й воранам на плячы. За сьпінай у наведніка сьціпла хаваўся нехта невысокі, маршчыністы й нязграбны. Мая Леанідаўна зьдзіўлена хітнула галавой у бок крэслаў, аднак незвычайнная пара засталася стаяць.
– Добры дзень, – павітаўся ўсклычаны, увесь час гледзячы кудысьці міма дырэктаркі, як сьляпы. – О, забытая мова дзядоў! Мілагучная і велічная, нібы сама гісторыя! Прабачце, што мы без папярэдняга тэлефанаваньня…
Незнаёмы пачаў доўга й прыгожа перапрашацца за візыт, асобна папрасіў дараваць яму за ворана, якога, як высьветлілася, завуць Нэвэрмор – “Ён зусім ручны, вось засуньце палец яму ў дзюбу!”, а той, другі, маршчыністы, усё ніяк не хацеў паказвацца, топчучыся за шырокай сьпінай усклычанага. Мая Леанідаўна паспрабавала спаймаць позірк гэтага балбатуна, але той загадкавым чынам спрытна ўварочваўся і працягваў глядзець убок. Аднак неўзабаве ўсё стала зразумела. Справа была не з прыемных. Візытанты апынуліся тымі самымі арандатарамі, якія задаволілі сваімі грашыма “Кінавідэапракат”. Дзень Х надыйшоў. Мая Леанідаўна для прыстойнасьці запатрабавала дакумэнты, хаця сэрца стомлена шаптала, што гэта лішняе. І праўда: усклычаны сунуў руку за сьпіну й тут жа працягнуў дырэктарцы бліскучы файлік, у якім усё было як мае быць – і пячаткі, і подпісы, і сумы пропісам. Неўзабаве тут мусілі зьявіцца рабочыя – руплівыя гномікі з малаточкамі й дрэлямі, ды перайначыць усё на свой капыл. Нядорага ж ты прадаешся, спадар Гагулевіч.
– Спакойна, Нэвэрмор. Мы хацелі б аглядзець памяшканьні, – вінавата прамовіў усклычаны, і Мая Леанідаўна цяжка ўздыхнула. У гэты момант яна нечакана пабачыла нос маршчыністага – той, абсалютна не цікавячыся размовай, з інтарэсам утаропіўся на вершніка зь мячом, які скакаў па сьцяне, імкнучыся да форткі і абмінаючы Маю Леанідаўну, як нейкую прыкрую перашкоду.
– Ну што ж, – дырэктарка дастала зь верхняй шуфляды зьвязак ключоў і марудна, па-старэчаму пачала падымацца зь месца. – Хадземце. А дазвольце пацікавіцца… Дазвольце пацікавіцца, што вы плянуеце разьмясьціць тут? Бар-рэстаран? Кампутарную краму? Ці інтым-шоп? Ну адкажыце ж, не адмоўце ў апошнім жаданьні асуджаным на сьмерць!
І тут усклычаны падняў вочы ўгору й хутка адступіў у бок. Воран прыглушана крыкнуў. Мая Леанідаўна апынулася перад нізкарослым, маршчыністым і вельмі нэрвовым маладзёнам, які зь незвычайнай хуткасьцю то засоўваў рукі ў кішэні, то высоўваў іх і цёр, цёр, цёр – нібы нарыхтоўваў папяровую муку.
– Што-што – дзед Пішто, – раздражнёна прамармытаў чалавек. Ён павярнуўся да дырэктаркі ў профіль, схаваў нарэшце беспакойныя далоні за сьпінай і ціхім, бясколерным голасам дадаў:
– Тут будзе тэатр.
Частка трэцяя
Кацінае места
27
Звычайна ў гэты час газонакасільшчык ужо пачынаў сваю працу; праклятая прылада ўмомант забівала нават самы моцны сон, Даражок нехаця падымаўся ды падыходзіў да вакна. Нядаўна траву стрыглі пад самым бальконам: малады чалавек, мружачыся, штурхаў перад сабой касілку, нібы плуг, якім аруць цішыню – Даражок зь нянавісьцю глядзеў хлопцу проста ў паголенае цемя, думаючы пра тое, што з гэтай узаранай цішыні, засеянай дробнымі клопатамі, нічога не прарасьце – ну хіба што яшчэ адзін дзень, банальны, як хлеб. Назаўтра віскат перамясьціўся кудысьці ўбок, потым накірунак, дзе працавала касілка, ужо немагчыма стала вызначыць – здавалася, касец шчыраваў на даху. А сёньня ён зусім зьнік, і Даражок, які звыкся прачынацца заўсёды ў пілавіньні ўласных сноў, вырашыў паваляцца ў ложку яшчэ трошкі.
Ён ляжаў, баючыся варухнуцца, бо так нядоўга й расплёскаць сябе, наталяўся цішынёй і думаў пра тое, што зусім неабавязкова прамаўляць услых: пра тое, што грошы сканчаюцца і трэба нарэшце знайсьці сабе хаця б нейкі заробак, пра тое, што ў гэтую хвіліну няблага было б адкінуць коўдру й пабачыць побач ружовае жаночае сьцягно, у радзімках і прышчыках, як на прыватных фота ў інтэрнэце, цёплае сьцягно, успацелае пругкае паўшар’е – наколькі б яно выратавала гэтую раніцу. Пра тое, што калі грошы скончацца, давядзецца вяртацца ў Неглыбокае да бацькоў. Некалькі месяцаў таму ён сказаў ім, што знайшоў у сталіцы працу, і бацькі, пераглянуўшыся, далі яму грошай на першы час: пакой, мэтро, толькі ня еш у макдональдсах, і ня пі, галоўнае, ня пі, сынок. А ён і ня піў, наколькі можна ня піць у гэтай краіне, спраўна дасылаў дахаты лісты, заўсёдны ляканізм якіх кампэнсаваўся амаль дзіцячым аптымізмам: Даражок кожнага разу імкнуўся аздобіць сваё кароткае пасланьне якой-небудзь яскравай дэталяй, кшталту памады на гальштуку шэфа, і з дапамогай гэтага няхітрага падману ўдала, як яму здавалася, падтрымліваў у бацькоў стан душэўнае раўнавагі. Ён нават тэлефанаваў у Неглыбокае раз-пораз з паштамту; па-першае, там, адлюстроўваючыся ў шматлікіх кабінках, сядзела за шкляной перагародкай вельмі прывабная дзяўчына, якая пазірала на Даражка з інтарэсам, а па-другое, самі гэтыя кабінкі… Паклаўшы слухаўку, Даражок звычайна не выходзіў, а заплюшчваў вочы й некалькі хвілінаў сядзеў у цудоўным задушлівым паўзмроку – вялізная лічба на плексыглясавай дзьверцы засланяла Даражка ад позіркаў звонку, захінала сваім фігурным ценем, ён пачуваўся як дома й сядзеў у кабінцы да першага грубага грукату.
Цішыня ў пакоі цудоўным чынам працягвалася. Даражок чуў адно пошум дрэваў за вакном ды клявішныя каляратуры птахаў. Ён асьцярожна перавярнуўся на бок і падумаў, што людзі яму відавочна супрацьпаказаныя. Ні ў Неглыбокім, ні тут, у сталіцы, здымаючы пакой у някепскіх па вялікім рахунку людзей, ён не адчуваў сябе так утульна, як у тэлефоннай кабінцы. У гэтай паўпразрыстай труне ніхто не вымушаў яго ні да чаго – і як прыемна было ўсьведамляць, што шчасьлівае таемства адзіноты адбываецца ўпрытык з тэлефонным апаратам, з тым самым прыстасаваньнем, пакрытым лакам сотняў тысяч дотыкаў, крывадушным, распухлым і чорным, як неглыбоцкі попік. З тэлефонам, які, нібы зводня, утварае чалавечыя калектывы. Ён падумаў, што няблага было б пайсьці ў газонакасільшчыкі – лепш штодзень адчуваць на сваім цемені нянавісьць, чым пяшчотную руку калектыва – на вуснах. Людзі, якіх мы не выбіралі сабе ў сябры, вымушаюць нас да неўласьцівых нам дзеяньняў і прымушаюць адказваць ім тым жа. Гэта й называюць ўзаемінамі.
28
Іншая справа – людзі няісныя. Даражок любіў выдумваць людзей і гутарыць зь імі. Часта, зачыніўшыся ў сваім пакоі й з агідай слухаючы, як хорам рагоча гаспадарская сям’я ад казыткі чарговага кавээну, ён, дыхаючы часта-часта, як дварняк на сьпёцы, ня маючы моцы ў нагах дабрацца да ложку й выратавальнага супрацьгазу падушкі, прысланяўся ілбом да дзьвярэй і прыдумваў, прыдумваў, уяўляў: міліцыянтаў, сакратарак, бандытаў, мастакоў, прастытутак, дырэктарак кінатэатраў, прыбіральшчыцаў, прыдумляў сабе братоў і жонак, сыноў і дачок, выклікаў зь нябыту неімавернага асабістага лекара, або ўласнага ката, або фанабэрыстага шэфа, зь якім зараз жа давядзецца размаўляць, – прамінала хвіліна, і ў пакоі зьяўляліся іхныя дзіўныя постаці, якім было адведзена на жыцьцё роўна столькі часу, колькі зь імі жадаў гаварыць іхны стваральнік; Даражок пачуваўся ў гэтых гутарках надзвычай упэўнена, яго нават п’яніла тая нечаканая лёгкасьць, што нараджалася ў словах і гэстах; бадай, у гэтым сьвеце яго лічылі цынічным балбатуном. Але за сьцяной зноў ванітавала ад сьмеху ягоных гаспадароў, убогія, бляклыя галасы паўтаралі і абсмоктвалі нейкую пошласьць – вось хто быў напраўду жывы, вось хто быў рэальнасьцю. А здані зьнікалі – як не было.