–Մինիստրությունից կարգադրեցին այս շաբաթ փորձարկել ապարատը,– վերջապես խոսեց Ռաֆայելը։ – Մինիստրի առաջին տեղակալն էր զանգել… Նա ինչո՞ւ էր եկել։
–Չգիտեմ,– մտազբաղ պատասխանեց Ստեփանը։
–Ինքն էլ չգիտե՞ր, թե ինչու է եկել։– Ռաֆայելը սևեռուն նայեց Ստեփանին, հետո, առանց հայացքը նրանից կտրելու, ծխախոտ հանեց և վարժ շարժումով ինքնալուցիչը մոտեցնելով, կպցրեց այն, սկսեց ծխել։
–Նշանակում է Անտոնյանի գործերը վատ են,– ասաց նա։-Իսկ քոնն ինչպե՞ս են։
–Ներիր, Ռաֆայել, բայց նման հարցերում դժվար է խորհրդատու լինելը։
–Դու դեռ սիրո՞ւմ ես նրան,– ծուխը վեր փչելով հարցրեց Ռաֆայելը։
Ստեփանը լռին գլխով արեց և, ուղիղ նայելով ուսանողական հին ընկերոջը, ասաց.
–Բայց դա այլևս ոչ մի նշանակություն չունի։ Է՞լ ինչ հարցեր կան։
–Դու կգա՞ս միասին գնանք ճաշելու,– հարցրեց Ռաֆայել լուսամուտի մյուս կողմից։– Ի միջիայլոց, ես դրա համար եկա քեզ մոտ։ Ուրիշ բան չկարծես։
–Դու կարող էիր և քարտուղարուհուն ուղարկել։
–Բայց ես ուզում էի տեսնել քո հեմինգուական փառահեղ դեմքը։
Ստեփանը ժպտաց։
–Վերջերս շատ ես առաջադիմել, խոսքի տակ չես մնում։
–Ճի՞շտ։ Դա լավ է։ Մասնագիտության մեջ խորանում ես ուրեմն։ Ասա, կգա՞ս, թե չէ։
–Ի պաշտոնե, իրավունք չունեմ հրաժարվելու. պետերի խոսքը օրենք է ներքոստորագրյալների համար։
Ռաֆայելը նույնպես ժպտաց։
–Ընդմիջմանն այստեղ կլինեմ,– ասաց նա։-Մի կես ժամով գնում եմ կենտկոմ։
Ստեփանը փակեց լաբորատորիայի դուռը և շարունակեց ընդհատված աշխատանքը։
*******
Կեսօրվա դեմ անձրևը դադարեց։ Բայց դա կարճատև դադար էր, որովհետև օրվա վերջին այն նորից սկսեց մաղել և ամբողջ քաղաքը պարուրվեց թափանցիկ շղարշով։
Ստեփանը ինստիտուտից դուրս եկավ բարձր տրամադրությամբ։ Տրոլեյբուսի կանգառում, մի տեսակ բոլորից մեկուսացած, նա տրվել էր խոհերին. այսօրվա իր աշխատանքից գոհ էր. ապարատի վրա բոլոր գործերը վերջացրել էր, և ժամեր էր հաշվում մինչև փորձարկումը։ Իսկ գուցե տրամադրության բարձրացումը պայմանավորված էր Եվայի գալուստո՞վ։ Ինչո՞ւ այդպես փոխվել է. նիհարել է, կորցրել վաղեմի հմայքն ու թարմությունը։ Ասես ամիսներ շարունակ չի քնել։ Հավանաբար, իրոք, ծանր է նրա համար։
–Բարև, Ստեփան,– անսպասելի հայտնվելով նրա կողքին, ասաց Ելենան խաղուն ժպիտով։-Տո՞ւն ես գնում։
–Աշխատանքից հետո սովորաբար տուն եմ գնում,– նրա տոնով արձագանքեց Ստեփանը նույնպես ժպտալով։-Թե դու ուրի՞շ պլաններ ունես։
–Ոչ մի պլան չունեմ։ Ես անձկությամբ սպասում եմ, որ գոնե մի անգամ հրավիրես որևէ ներկայացման։ Այ, օրինակ, փոքր թատրոնը հյուրախաղերի է եկել, հաճույքով կուզենայի մի քանի ներկայացում նայել։
– Ես դա խոստանում եմ քեզ, Ելենա, միայն թե ոչ այս շաբաթ։ Լա՞վ։
–Պարզ է, այսինքն փորձարկումից հետո։ Դժվար է դիմանալը, բայց ոչինչ… Եվան ինչո՞ւ էր եկել ինստիտուտ,– հարցրեց Ելենան բազմանշանակ հայացքով։
–Կարծել է թե Անտոնյանն այստեղ է, բայց նա… նա էլ տեղում չի…
–Շատ տարօրինակ է,– Ելենան շեղակի նայեց Ստեփանին։– Կինը չգիտի, որ ամուսինը դեռևս երեկ է թռել Մոսկվա։
–Դե երևի, չի իմացել, այլապես չէր գա…
Ելենան ժպտաց փակ շուրթերով, ասաց.
–Սուտ ասելն ինչ է, որ չես սովորում… Իմիջիայլոց, վերջերս ես նրան՝ Եվային, ահագին բաներ ասացի, ընդորում, կարծեմ, իր համար ոչ այնքան հաճելի։
–Ինչո՞ւ։
–Համաձայն համաշխարհային ստանդարտի՝ տանը մնացած բոլոր աղջիկները պետք է, որ շատ դաժան լինեն։ Իսկ ես արդեն քսանյոթ տարեկան եմ,– ասաց Ելենանն խոնջանքով։
–Պետք չէ, Ելենա։
–Ի՞նչը պետք չէ, Ստեփան, ի՞նչը պետք չէ, սիրելիս, հոգյակս, թանկագինս, հատկապես ի՞նչը պետք չէ։
–Պարզապես ես ինձ հիմար վիճակում եմ զգում, երբ ուրիշի խոսակցության նյութ եմ դառնում։
–Ուրիշի՞,– վշտացած ասաց Ելենան, կողքանց նայելով Ստեփանին։
–Կարող է, ես ճիշտ չարտահայտվեցի, սակայն բոլոր դեպքերում, չեմ կարծում, թե դա որևէ մեկին հաճույք պատճառեր։
–Գուցե նույնիսկ արգելե՞ս ինձ ՝ մտածել քո մասին։– Ելենան խնդումերես նայեց Ստեփանին՝ սպասելով նրա պատասխանին, և չստանալով այդ պատասխանը, շարունակեց։– Այդ իրավունքն ինձնից ոչ ոք խլել չի կարող։ Լսո՞ւմ ես, ոչ ոք։
Քիչ այն կողմ, նեղլիկ փողոցի անկյունադարձում, միանգամից երևաց տրոլեյբուսը և արագընթաց կերպով սկսեց մոտենալ կանգառին։
*******
Շենքը գերատեսչական էր, նավթաքիմիական պրոցեսների ինստիտուտն էր կառուցել իր աշխատակիցների համար, և բոլոր բնակիչները համարյա գիտեին միմյանց։ Մինչև նոր ամուսնություն՝ Եվան նույնպես այստեղ էր ապրում, և Ռաֆայելը հաճախակի էր տեսնում նրան ու Ստեփանին: Նախանձել կարելի էր նրանց համերաշխությանը… Զարմանալի բան է կյանքը, մտածում էր հիմա Ռաֆայելը, այն երբեմն այնպիսի չար կատակներ է անում, որ հարյուր տարի մարդու մտքով չի անցնի։ Եվ դա մենք կոչում ենք ճակատագիր ու ասում ենք նաև, որ մարդուց է կախված իր ճակատագիրը։ Ոչ, միշտ չէ, որ դա այդպես է, չէ՞ որ կա նաև ճակատագրի քմահաճույք։
Մտքերով տարված՝ Ռաֆայելը բարձրացավ չորրորդ հարկ, կամացուկ բաց արեց դուռը և կանգ առավ՝ լսելով կնոջ ձայնը։
Միջանցքի մեծադիր հայելին անդրադարձնում էր հյուրասենյակը, ուր կինը՝ Ամալյան՝ հրպուրիչ ու միշտ ցանկալի, ձեռքի շորով վերցնում էր կահույքի փոշին ու միաժամանակ ինչ-որ բան էր արտասանում։ Նա մերթընդմերթ ընդհատում էր արտասանությունն ու ինչ-որ երգ էր դնդնում։
Ռաֆայելն ակամա ժպտաց՝ գաղտնածածուկ նայելով կնոջը։
–Սիրտը չորս խոռոչից՝ երկու նախասրտերից ու երկու փորոքներից, բաղկացած սնամեջ մկանային օրգան է, որի պարբերական բաբախումները ապահովում են արյան շրջանառությունը…– սկսեց Ամալյան և իսկույն էլ կանգ առավ՝ մի պահ աչքի անցկացնելով լուսամուտագոգին դրված բաց գիրքը։– Սա արդեն գիտեմ։ Գնացինք առաջ։– Նա կրկին երգեց։– Ուրեմն այսպես… Ձախ և աջ փորոքներից սկսվում են համապատասխանաբար… համապատասխանաբար… էլի մոռացա այդ հիմար բառը։– Նա դարձյալ մոտեցավ, նայեց դասագիրքը։– Չէ, չեմ նայելու,– ասաց նա վճռական։– Սկզբից կսկսեմ ու մի շնչով կանցնեմ վրայից։– Աչքերը փակելով՝ նա ասաց շուտասելուկի պես, ձախ և աջ փորոքներից սկսվում են համապատասխանաբար աորտան… հիշեցի՝ աորտա,– բացականչեց Ամալյան,– աորտան և թոքային ցողունը, իսկ ձախ և աջ նախասրտերի մեջ բացվում են համապատասխանաբար թոքային երակները և սիներակները։– Նա նորից սկսեց սրբել շորով։– Ախր, այսպես որ գնա, չեմ հասցնի որևէ բան պատրաստել։ Ուրեմն այսպես. սիրտը և արյունատար բոլոր անոթները միասին վերցրած ապահովում են օրգանիզմի բոլոր օրգանները…
–Էլի կահո՞ւյք ես սրբում,– հանկարծ ասաց Ռաֆայելը։
–Այո,– վախեցած ետ ընկրկեց Ամալյան,– ինչպես նաև բոլոր օրգանները… Օյ, վախեցրիր ինձ, Ռաֆայել։
–Սառը ջուր խմիր,– ծիծաղեց Ռաֆայելը։-Խանգարեցի՞ քեզ։
–Տունը հավաքելիս տղամարդիկ միշտ էլ խանգարում են, նույնիսկ, երբ ուզում են ինչ-որ բանով օգնած լինել իրենց կանանց։
–Չօգնե՞մ ուրեմն,– ժպտալից ասաց Ռաֆայելը հանելով վերարկուն,– պատրաստ եմ ամեն ինչում օգնել՝ ասա, թե չէ կարող եմ միտքս փոխել։ Այ, այստեղ ոնց որ փոշի կա,– մատները քսելով պահարանին, ավելացրեց Ռաֆայելը։
–Դու խելքդ թռցրե՞լ ես, ինչ է,– բարկությամբ ասաց Ամալյան։-Մատներիդ հետքը մնաց կահույքի վրա։
–Ներեցեք, խնդրեմ, պարզվում է, որ ներմուծական կահույքին հեռվից կարելի է նայել միայն, ձեռքով չի կարելի կպչել։
–Ախր, ողորկված է, փչացնում ես։ Ի սեր աստծո, գնա, մի խանգարիր, պետք չէ ինձ քո օգնությունը։
Ռաֆայելը ծիծաղեց, ցանկանում էր դուրս գալ սենյակից, սակայն Ամալյան կանգնեցրեց նրան.
–Սպասիր, ո՞ւր ես գնում։
–Ինքդ չասացի՞ր, որ չխանգարեմ քեզ։
–Դու, ավելի լավ է, ստուգիր ինձ։ Հրեն գիրքը։
Ռաֆայելը ետ եկավ, լուսամոտագոգից վերցրեց գիրքը և սկսեց կարդալ.
–Սա՞ է… Սիրտ-անոթային համագարգ։ Բայց ես ոչինչ չեմ հասկանում այստեղ,– տարակուսանքով ասաց նա, նայելով կնոջը։
–Ոչինչ, դու միայն հետևիր տեքստին, թե չէ հաստատ կտրվելու եմ։ Որ կտրվեցի, հաշվիր, թե մեռած ու թաղած չեմ։
–Գրողը տանի, որտեղի՞ց ես սովորել այդ արտահայտությունները։ Լավ, ասա, ո՞րը կարդամ։ Լրիվ սկզբի՞ց։
–Չէ, այդտեղ բաժին կա՝ ''Լյարդի բուժում''։
Ռաֆայելը մի պահ աչք ածեց գրքի բաց էջը և սկսեց.
–Մահը ֆիզիոլոգիական պրոցեսների անդառնալի դադարումն է բջջիջներում և հյուսվածքներում…
–Ինչպե՞ս թե… Դու ճիշտ չես կարդում։
–Ուրիշ բա՞ն եմ կարդում։– Ռաֆայելը մի երկու ենթատեքստ բաց թողեց։ -Ահա, այստեղից։ Դե, սկսիր։
–Լյարդը,– սկսեց Ամալյան։– Կենդանիների ու մարդու օրգանիզմի մարսողության, նյութափոխանակության, ֆերմենտային, պաշտպանական, արտաթորության և այլ պրոցեսներին ակտիվ մասնակցող խոշոր գեղձային այդ օրգանը…
–Եվ այդ ամբողջը ըմբռնել է պետք։
–Ի՞նչ,– զարմացած կանգ առավ Ամալյան։– Այդպե՞ս է գրված այդտեղ։
Անսահմանորեն դյուրահավատ՝ իր սևորակ աչքերով նա նայեց Ռաֆայելին։