–Մարիամ, դա հենց ինքն աստված է, աֆրիկացիների աստվածը դա է։
Մարիամը, իբր շատ զարմացած, շուրթերն իրար բերեց։
–Ի ծնե էդպիսի աստված տեսած չկամ,– ասաց նա ննջասենյակից,– մի նայիր, ոչ միրուք ունի, ոչ դեմքն է սրբի դեմք… Դրանից ի՞նչ աստված, մեզ նման մարդ է։
–Աստվածները միշտ էլ նման են եղել նրանց, ովքեր իրենց երկրպագել են։
Մարիամն, ի պատասխան, ցանկացավ դարձյալ ինչ-որ բան ասել, սակայն հնչեց հեռախոսազանգը, և նա, մոտենալով հեռախոսին, վերցրեց ընկալուչն ու մի պահ լսելուց հետո, ասաց.
–Բարև, աստծու բարին… Իսկ ամոթ չլինի, հարցնողն ո՞վ է… ի՞նչ։
Եվան տարակուսական նայեց Մարիամի կողմը՝ չկարողանալով կռահել, թե նա ում հետ է խոսում։
–Դե որ էդպես է, մի րոպե կանգնի, կանչեմ։-Մարիմը խոսափողը դրեց փոքրիկ սեղանին և, ասես հույժ կարևոր գաղտնիք էր հաղորդում, կամացուկ ասաց.– Եվա, քեզ են ուզում… Էս ով էր՝ ճանաչել չկարացի։
Եվան, չգիտես ինչու, ինչ-որ անորոշ ու տարտամ զգացումով մոտեցավ հեռախոսին։
Ձայնի մեջ ինչ-որ ծանոթ, հարազատ երանգներ կային, սակայն Եվան միանգամից ճանաչել չկարողացավ։
–Լավ չէ, լավ չէ, սիրելիս, մտերիմներին այդպես շուտ չեն մոռանում,– ասացին հեռախոսագծի մյուս ծայրում։-Աստված չի ների դա քեզ, Եվա։
–Աստված առանց այդ էլ բարեհաճ չէ իմ հանդեպ,-քմծիծաղեց Եվան, միաժամանակ ճգնելով ճանաչել այդ ծանոթ ու անծանոթ ձայնը։
–Մի չարչարվիր, չես ճանաչելու։ Այդպես է, եթե մարդու հիշողության մեջ չես մնացել, ուրեմն հույս մի դիր, թե երբևէ տեղ ես ունեցել նրա սրտում։ Ինչպե՞ս է Ստեփանը։
–Դո՞ւ ես, Լեոնիդ…– վերջապես ճանաչելով խոսակցին, ուրախաձայն ասաց Եվան։-Ներիր, իսկույն ճանաչել չկարողացա։ Ախր, ձայնդ շատ է փոխվել։
–Օդանավակայանում մրսել եմ՝ դրանից է,– արձագանքեց Լեոնիդը։-Այլապես չէի ների քեզ՝ ինձ այդպես ուշ ճանաչելու համար։
–Դու հիմա որտե՞ղ ես լինում։ Լսել եմ, որ ինչ-որ տեղ Արևմտյան Սիբիրում ես։ Պատկերացնո՞ւմ ես, հենց նոր քո մասին էի մտածում։
–Չէ հա։ Ճի՞շտ։
–Ճիշտ։
–Աստված իմ, ինչպիսի երջանկություն։ Շնորհակալ եմ, Եվա։ Շատ ուրախ եմ։ Հա, ճիշտ ես լսել, հիմա էլ այնտեղ եմ, Տյումենի մարզում։
–Եվ ինչպե՞ս են գնում գործերդ։ Գո՞հ ես։
–Չեմ բողոքում։ Գիտե՞ս, ես էն գլխից էլ լավատես եմ եղել։
–Դու բոլորովին էլ չես փոխվել, Լեոնիդ։
–Դա քեզ թվում է, Եվա։ Ժամանակն իր ավերածություններն անում է. քունքերս վաղուց ճերմակել են։
–Ոչինչ, դա տղամարդուն ավելի է գեղեցկացնում։
–Ճի՞շտ,– ծիծաղեց Լեոնիդը։– Գիտե՞ս, տղամարդուն մի հասարակ հաճոյախոսություն հերիք է, որ նա իսկույն կորցնի իրեն։ Բայց դե, փառք աստծո, ես այդպիսի տղամարդկանց թվին չեմ պատկանում։
–Դու ինչքա՞ն ես մնալու այստեղ,– հարցրեց Եվան որոշ դադարից հետո։– Շատ կուզենայի տեսնել քեզ։
–Երևի մի շաբաթ։ Նավթահանության հարցերին վերաբերող խորհրդակցության են կանչել։ Կլինենք նաև մի շարք գործարաններում ու նավթահանքերում։ Լսիր,– ինչ-որ բան մտաբերելով, հանկարծակի ասաց Լեոնիդը,-ասում են քո Ստեփանը մեծ խորությունների վրա ներշերտային ճնշումների չափման նոր ապարատ է հնարել։ Դու գիտե՞ս, թե դա մեզ ինչքան է պետք այնտեղ, Հյուսիսում։
Եվան մի պահ լուռ էր, նա ինքնաբերաբար մոտ քաշեց բազկաթոռը, նստեց։
–Ի՞նչ պատահեց քեզ,-անհանգիստ հարցրեց Լեոնիդը։– Ինչո՞ւ հանկարծ լռեցիր։
–Ոչինչ… Եվան հապաղեց։– Իսկ դու որտե՞ղ ես կանգ առել։ Ձերոնք, գիտեմ, տեղափոխվել են Մոսկվա։
–''Ապշերոն'' հյուրանոցում։ Հենց նոր եկա, վերարկուս նույնիսկ չեմ հանել։ Ստեփանը տա՞նը չի, ինչ է։
–Դու վաղո՞ւց է, ինչ նրա հետ նամակագրական կապ չունես։
–Մենք նրա հետ երբեք էլ նամակագրություն չենք ունեցել,-ձայնի մեջ տարակուսանք՝ ասաց Լեոնիդը։– Իսկ ի՞նչ է։
–Լեոնիդ, հասկանու՞մ ես… Մենք, ախր, միասին չենք ապրում։
–Ինչպե՞ս թե՝ միասին չենք ապրում։ Իսկ ինչո՞ւ Ելենան չասաց։ Քո հեռախոսի համարը նա տվեց ինձ։ Զարմանալի է։ Բայց… Ազնիվ խոսք, իմ մտքով երբեք չէր անցնի, որ կարող եք նման բան անել։ Այ քեզ նորություն։ Լսիր, իսկ ինչո՞ւ հանկարծ այդպես եղավ։ Եվ վաղո՞ւց եք բաժանվել։
–Երեք տարի առաջ։– Եվան խոր շունչ քաշեց։– Ծիծաղելի է, չէ՞, ընդամենը մի տարի ենք միասին ապրել։
–Դու հիմա, ինչ է, մենա՞կ ես ապրում, թե՞… ամուսնացել ես։
–Ամուսնացել եմ: Անտոնյանի հետ եմ ամուսնացել։
–Պարզ է… Սպասիր, ի՞նչ Անտոնյան։ Ազգանունը ոնց որ ծանոթ է։
–Այո, այո, այն նույն Անտոնյանի, որ տասը տարի առաջ ''երկուներ'' էր նշանակում քեզ նյութադիմադրությունից։ Նա հիմա արդյունաբերության մինիստրության գյուտարարական բաժինն է գլխավորում։
–Սպասիր, Դավիթ Ավետովիչի հե՞տ,– բացականչեց Լեոնիդը։-Ախր նա ծեր է… Թյու, այս ինչեր եմ դուրս տալիս, ներիր, խնդրում եմ, ինքս էլ չգիտեմ, թե ինչ եմ խոսում… Ինձ հետ երբեմն այդպիսի բաներ պատահում են։
–Դու իրավացի ես, Լյոնյա,-անտարբերությամբ ասաց Եվան և շարունակեց նույն տոնով,-ներողություն խնդրելու այստեղ ոչինչ չկա, նա իրոք ծեր է արդեն, շուտով վեց տասնյակը լրանում է։
Հեռախոսագծի մյուս ծայրում լռություն տիրեց, հետո Լեոնիդն ասաց.
–Ոչ, Եվա, ինչպես մեծագույն մի մարդ է ասել՝ ինչ-որ բան, ինչ-որ տեղ սխալ է։
–Սխալ ոչինչ չկա, Լեոնիդ, ըստ երևույթին, կյանքն իր օրենքներն ունի, և մենք երբեմն հլու հպատակվում ենք այդ օրենքներին՝ անկարող որևէ կերպ դիմակայելու։
–Ոչ, Եվա, այստեղ անպայման ինչ-որ բան կա…
Լռություն։
–Դու նույնիսկ չվիրավորվեցիր, որ ես նրան ծեր կոչեցի։
Լռություն։
–Քեզ ու Ստեփանին ինչ-որ բա՞ն է պատահել։
Նորից լռություն։
–Հըմ, Անտոնյանի հետ ես ամուսնացել ուրեմն,-Լեոնիդն ասես ոչ թե Եվայի հետ էր խոսում, այլ ինքն իրեն բարձրաձայն մտորում էր։ – Խոստովանիր, Եվա, ես հո լավ գիտեմ. քո սիրասուն հայրիկի մատը խառն է այս գործում։ Այդպես է, չէ՞…
Եվայի լռությունն ընդունելով որպես համաձայնության նշան, Լեոնիդը շարունակեց.
–Այո, ես այդպես էլ գիտեի, որ նա քո կյանքը երբևէ շուռ կտա իր ուզած ձևով։ Տղաներից ով էր՝ չեմ հիշում, գրել էր, որ նրան, իբր, բանտարկել են։ Դա ճի՞շտ է։
–Այո, -ասաց Եվան նույն անտարբերությամբ,-կոշկի ֆաբրիկայում խոշոր հափշտակում էր եղել, դրա համար։ Նա այտեղ գլխավոր հաշվապահ էր։
–Ինչպես չէ, հիշում եմ։ Նրա լուսանկարը երկար ժամանակ փակցված էր ֆաբրիկայի պատվո տախտակին։ Հիշում եմ, թե Ստեփանն ինչպես էր հպարտանում դրանով, իսկ Ռաֆայելը ծիծաղում էր նրա պարզամտության վրա։
–Շուտով ազատվում է բանտից,– հենց այնպես ասաց Եվան, լսափողը մի ականջից փոխադրելով մյուսը։
–Լրացե՞լ է ժամկետը։
–Ոչ, օրինակելի վարքի համար ժամանակից շուտ բաց են թողնում։
–Հետաքրքիր անձնավորություն էր, իհարկե,-որոշ լռությունից հետո ասաց Լեոնիդը մյուս կողմում։-Ոչ հեռու անցյալում, հիշում եմ, քննությունների օրերին հավաքվում էինք ձեր ամառանոցում… Հրաշք ամառանոց էր, մնո՞ւմ է դեռ, թե ծախել եք։
–Բռնագրավել են,– անվրդով արձագանքեց Եվան։
–Ի՞նչ ես ասում։ Ափսոս… Հիշում եմ, հավաքվում էինք ձեր ամառանոցում,– շարունակեց Լեոնիդը,– և հայրիկդ կյանքի իմաստությունների այբբենը խցկում էր մեր գլուխը. ''Փողը ջրի նման է, ինչքան շատ ես խմում, էնքան շատ ես ծարավանում,– ասում էր,– իսկ առանց փող կյանքը, իմացեք, կյանք չի, լավ մարդ սիրտ չունենա, քան փող։ Ախր, պիտի փող չլինի, չէ՞, ասում էր, որ կարողանաս կուլտուրական կյանքով ապրես''։ Թե որն է նրա ասած այդ կուլտուրական կյանքը, մինչև հիմա էլ հասկանալ չեմ կարողանում։
–Դա նրա ոսկե երազանքն էր։
–Իսկ ձեր գործը սկսվել է, ինչպես ենթադրում եմ, այսպես. ներիր, որ քո հայրիկի մասին այս ձևով եմ խոսում, այլ կերպ չեմ կարող։ Քո ծերուկը չափազանց մեծ հույսեր էր կապում Ստեփանի գերազանցիկության դիպլոմի հետ՝ համոզված, որ փայլուն ապագա է սպասում նրան առաջիկայում։ Իսկ Ստեփանը հրաժարվեց ամեն ինչից և գնաց նավթահանքեր՝ որպես շարքային ինժեներ։ Եվ, իհարկե, երեկոյան տուն էր գալիս մազութոտ շորերով։ Ասված խոսք է, լավ փեսա ունեցար, աղջկադ հետ տղա էլ ունեցար, վատ փեսա բաժին ընկավ՝ կորցրիր նաև աղջկադ։ Եվ սիրասուն հայրիկդ, քեզ չկորցնելու համար, որոշում է փրկել՝ իրեն յուրահատուկ միջոցներով բաժանելով քեզ անհեռանկարային Ստեփանից ու ամուսնացնելով նյութապես ապահով ու անուն հանած մի ծերուկի հետ, որին դու պետք էիր ինչպես արեգակի տաք ճառագայթ՝ կարող գոնե մի ակնթարթ ջերմացնելու միայնակ, անուրախ ծերության ու տիեզերական ցրտության նախաշեմին պաղող նրա սիրտը։ Ընդհանուր առմամբ, նրան հասկանալ կարելի է։ Բայց ահա քեզ…
–Հերիք է, – աղերսեց Եվան։-Հերիք է, Լեոնյա, խնդրում եմ։
–Ուրեմն, ճի՞շտ եմ կռահել։ Ինչ արած, ներիր,– ասաց Լեոնիդը ներողամտորեն։– Եվ մի բարկացիր, սիրելիս, ես հենց այնպես եմ հարցնում։
–Էլ ի՞նչ ես ուզում՝ հարցրու, ես պատրաստ եմ պատասխանելու քո բոլոր հարցերին, ինչքան էլ որ դժվարամարս լինեն դրանք։
–Դժվարամարս հարցեր նույնպե՞ս լինում են։
–Այն էլ ինչպե՜ս։ Լինում են այնպիսի հարցեր, որ չգիտես նույնիսկ, թե ինչպես պատասխանես։ Քո հարցն էլ այդպիսին է, Լեոնիդ։ Ինչ վերաբերում է ինձ, ապա որևէ մեկին ոչ մեղադրելու, և ոչ էլ որևէ մեկի առջև արդարանալու մտադրություն ունեմ։ Գիտե՞ս, մի երկու օր առաջ քաղաքային թերթի խմբագրությունից ինչ-որ թղթակից էր եկել մեր մոտ՝ ակնարկ գրելու Անտոնյանի մասին։ Նստել, զննում էր պատին կախված նկարները, գրադարակներն էր դիտում։ – Գրքերը բաժանորդագրությա՞մբ ենք ստանում, հարցրեց։ -Այո, ասացի, ամուսինս է բաժանորդագրվել։-Իսկ նկարնե՞րը, հարցրեց նա։– Նկարները նույնպես նա է ձեռք բերել, ասացի։– Արձանիկները նույնպե՞ս, հարցրեց։ -Արձանիկները նույնպես, պատասխանեցի։– Իսկ դո՞ւք, հարցրեց այդ թղթակիցը։– Ե՞ս… Դա էական չէ, ասացի, ես երիտասարդ տանտիրուհի եմ, կարողանում եմ բարեհամբույր ժպտալ, ճաշակով հագնվել, ինտելեկտուալ մթնոլորտ ստեղծել ամուսնուս ստեղծագործական արգասավոր աշխատանքի համար։ Նա այդպես էլ գրի առավ իր ծոցատետրում՝ մեզ դիմավորեց երիտասարդ տանտիրուհին, իսկ ահա երիտասարդ տանտիրուհու անունը այդպես էլ չհարցրեց։ Տեքստին չէր բռնում երևի։ Այդ էր պակաս, որ բռներ, ինչպես կարելի է, ակնարկն, ախր, նավթային խոշորագույն ինժեների ու գյուտարարի մասին է։– Եվան քրթմնջաց, ասաց։– Ահա քեզ ինտելեկտուալ մթնոլորտ։ Երեկ չէ մյուս օրը փողոցում պատահաբար հանդիպեցի Ելենային։ Նա քեզ չասա՞ց այդ մասին։