–Դա ոչ թե իմ, այլ Ստեփանի ապարատն է։
–Ի՞նչ տարբերություն,– ասաց Եվան,– միասին եք աշխատում։
–Վաղը չէ մյուս օրը կվերադառնամ Մոսկվայից և անմիջապես կսկսենք։
Եվան մի կարճ ժամանակ լուռ էր, մտքերի մեջ խորասույզ։
–Իսկ դա ճի՞շտ է, որ Ստեփանը ձեզ հրավիրել է այդ փորձարկմանը,– կրկին հարցրեց նա։
–Գործը մնում է գործ, Եվա,– հանգիստ պատասխանեց Դավիթ Ավետովիչը։– Եվ այն հազվադեպ է հաշվի նստում մեր զգացմունքների հետ։
–Զգացմունքների՞,– աչքերը կկոցեց Եվան։– Մի՞թե որևէ զգացմունք ունեք Ստեփանի հանդեպ։ Անբարեհաճության կամ ատելության զգացմունք երևի։
–Ոչ, ավելի շուտ հակառակը։
–Նույնիսկ այդպե՞ս։ Իսկ նա՞ ձեր հանդեպ։
Դավիթ Ավետովիչը դարձյալ նայեց Եվային՝ ոչ մի կերպ չկարողանալով ըմբռնել, թե նա ուր է տանում խոսքը։
–Այդ մասին երբեք չեմ մտածել,– վերջ ի ջերջո ասաց նա, նայելով ժամացույցին։– Բայց, կարծում եմ, որ սկզբնական շրջանում մեր հարկադրական հանդիպումները և նրան, նմանապես և ինձ, իհարկե, առանձնահատուկ ուրախություն չէին պատճառում։ Պարզապես այդ բանի հետ պետք էր հաշտվել, քանի որ ես եմ զբաղվում գյուտարարության հարցերով, ինչ ուզում է որ լինի, մեր ճանապարհները, միևնույն է, պետք է հատվեին մի կետում։ Իսկ ինչո՞ւ հանկարծ դա հետաքրքրեց քեզ,-հարցրեց Դավիթ Ավետովիչը։– Չէ՞ որ կես տարի է արդեն, ինչ մենք աշխատում ենք միասին, և դու ոչ մի անգամ չես տվել նրա անունը։ Համենայն դեպս, ես չեմ լսել։ Խոսիր, Եվա, ես վաղուց եմ սպասում այդ խոսակցությանը։
–Գիտեմ, որ սպասում եք և ափսոս, որ ինքներդ չսկսեցիք այն։
–Մեծ դժբախտություն չէ, հաշվիր, որ ես եմ սկսել։
–Ոչ, Դավիթ Ավետովիչ, մեծ դժբախտություն է,– ասաց Եվան անզիջում տոնով ու միանգամից նրա դեմքը պարուրվեց շիկնանքով։– Դուք լավ գիտեք, որ ես մինչև այսօր էլ սիրում եմ Ստեփանին, որ, ենթարկվելով հորս համառ պահանջներին, ես բաժանվեցի Ստեփանից և ամուսնացա ձեզ հետ։ Դուք դա լավ գիտեք… Իսկ այն շորեղենը, որ անվերջ գնում եք ինձ համար… Մի՞թե կարծում եք, թե դա ի վիճակի է որևէ բան փոխելու։ Ոչ։
Իր վրա զգալով Դավիթ Ավետովիչի կենտրոնացած հայացքը, Եվան կտրուկ շրջվեց նրա կողմը։
–Այո, դուք շատ լավ գիտեք,– շարունակեց նա։– Ես հո տեսնում եմ, թե ինչպես եք ատում ինձ՝ իմ այս խոսքերիս համար, Դավիթ Ավետովիչ, դուք դա անկարող եք թաքցնել։
–Եվա…
–Պետք չէ, պետք չէ, Դավիթ Ավետովիչ, դուք շատ լավ գիտեք, որ դա ճշմարտություն է։ Ես այս խոսակցությունը բացեցի ոչ նրա համար, որպեսզի սկսենք վիճել, ինչպես ինքներդ բարեհաճեցիք արտահայտվել։ Ձեզ համար հավանորեն ծանր կլինի լսել դա, սակայն մենք այլևս չենք կարող միասին ապրել, հասկանու՞մ եք, ես այլևս չեմ կարող այսպես շարունակել։ Ես ուզում եմ կրկին վերադարձնել այն ամենը, ինչ կորցրել եմ ինչ-որ ժամանակ։
Դավիթ Ավետովիչի այտամկանները ձգվեցին, ռունգերը դողացին։
–Եվ ինչպե՞ս ես ուզում անել դա,– երկար դադարից հետո հարցրեց նա խզված ձայնով։
Եվան հուսահատ տարածեց ձեռքերը։
–Աստված իմ, ախր, ինքս էլ չգիտեմ, թե ինչպես։– Նա կծեց շուրթերը՝ հեծկլտոցը զսպելու համար, և, մոտենալով լուսամուտին, ճակատը սեղմեց սառը ապակուն։
Դավիթ Ավետովիչը, չիմանալով անելիքը, գնաց-եկավ երկար միջանցքով, հետո, հանկարծակի կանգ առնելով, ասաց.
–Մոռացել էի, հեռագիր կար քեզ։
–Ի՞նչ հեռագիր,– արագ շրջվելով, հարցրեց Եվան։
–Փոստարկղում էր։– Նա թերթերի արանքից հանեց հեռագիրը և այդպես հեռավորության վրա պարզեց Եվային։
–Կարդացեք,– ցածր ասաց Եվան։
Դավիթ Ավետովիչը աչքի անցկացրեց հեռագիրը, հետո բարձրաձայն կարդաց. ''Ազատագրվել եմ։ Վաղաժամ։ Քսանյոթին կլինեմ տանը։ Համբուրում եմ։ Հայրիկ''։
–''Քսանյոթին կլինեմ տանը'',– մեքենայորեն արձագանքեց Եվան, դարձյալ շրջվելով դեպի լուսամուտն ու ճակատը սեղմելով ապակուն։
–Բոլորովին չի երևում, թե հեռագիրն ուրախացրեց քեզ։
–Իսկ ինչո՞ւ չէ,– խոսեց Եվան, առանց դեմքը սառցասառն ապակուց հեռացնելու։– Ուրախացիր, դստրիկ, հորդ ազատել են բանտից։ Իսկ մի՞թե դուք ուրախ չեք, Դավիթ Ավետովիչ, չէ՞ որ ձեր աներն է գալիս։ Հրաշալի է։ Շարունակենք գրել. ''Բարեհամբուր ժպիտը դեմքին՝ մեզ դիմավորեց երիտասարդ տանտիրուհին…''– Նա ձեռքերով ծածկեց դեմքը և արցունքներն անարգել հորդեցին այտերն ի վար։
*******
Առավոտյան, ինստիտուտի անցաթողման պահատնակով անցնելիս, Ստեփանը դեմառդեմ հանդիպեց Ռաֆայելին, բարևեց ու անցավ՝ առանց կանգ առնելու։ Չգիտես ինչու, Ստեփանին թվաց, թե Ռաֆայելը սաստիկ մտահոգ տեսք ուներ։ Հասնելով լաբորատորիա, որը տեղավորված էր ինստիտուտի առաջին հարկում, նա ուշացումով մտածեց այն մասին, որ զուր տեղը չհարցրեց ընկերոջ տրամադրությունը։ Որոշ ժամանակ անց, Ռաֆայելն ինքը եկավ Ստեփանի մոտ և բոլոր կողմերից մի առժամանակ ուշադիր զննելով ապարատը, հանկարծ ասաց.
–Լսիր, ամբողջ գիշեր չեմ քնել, գիտե՞ս։
–Ինչո՞ւ,– հարցրեց Ստեփանը։-Պրեֆերանսո՞վ էիր զբաղված։-Այո, տարվեցի մինչև վերջին կոպեկը։ Լսիր, երևի կարգն է այդպես, հա՞, որ բարեկամներդ քեզ հիշեն միայն այն ժամանակ, երբ դու իրենց պետք ես։-Նոր բան ունես ասելու, թ՞ե դա է,– հարցրեց Ստեփանը առանց աշխատանքն ընդհատելու։-Հասկանալի բան է, որ մարդուն ևս յուրահատուկ է ինքնապաշտպանության բնազդը… Ընկնելով դժբախտության մեջ, նա ձգտում է այնտեղից ինչքան կարելի է անվնաս կերպով դուրս գալ։ Բայց իմ այդ տիպը…– Ռաֆայելը հուսահատությամբ օրորեց գլուխը։– Լսիր, Ամալյայի հետ որոշել էինք թատրոն գնալ, պետական քննությունների պատճառով երկու ամիս է ոչ մի տեղ չենք գնում՝ նույնիսկ կինո, մեկ էլ տեսանք եկան։ Տնով-տեղով հյուր են եկել, թեկուզ մինչև այդ պատկերացում անգամ չենք ունեցել նրանց գոյության մասին։ Աշխարհում անգրագետ մարդուց խորամանկը չկա։ Որ տեսնեիր ինչ լեզու էին թափում։ Իսկ հետո պարզվեց, որ օգնություն է պետք։ Պահեստում, որտեղ այդ բարեկամ կոչեցյալս աշխատում է, մեծ պակասացում է եղել, գործը տվել են դատախազություն։ Երդում էր ուտում բոլոր սրբությունների անուններով ու տղաների արևով, որ, իբր, ինքը ոչ մի բանում մեղավոր չի և խնդրում էր, որպեսզի ես, իբրև շրջանում, այսպես ասած, ճանաչված մարդ, որևէ կերպ ազդեմ դատախազի ու քննիչի վրա։
–Հետո՞,– հարցրեց Ստեփանը։
–Ես, իհարկե, նրա ոչ մի խոսքին էլ չհավատացի։ Գիտես ինչո՞ւ։ Ավազակի դեմք ուներ։
–Իսկ ինչպիսի՞ն է լինում ավազակի դեմքը։ Գաղափար անգամ չունեմ։
–Ուրեմն բախտդ բերել է,– ասաց Ռաֆայելը շինծու ծիծաղով։
–Եվ ինչո՞վ վերջացավ այդ ամենը։
–Խոսեցի դատախազի հետ, և նա ասաց, որ խուզարկման ժամանակ բարեկամիս ներքնահարկում դեֆիցիտային երկու էլեկտրաշարժիչ են հայտնաբերել։
–Դրա համա՞ր էիր այսօր հոնքերդ կիտել։
–Լսիր, հետաքրքիր ես։ Ուրեմն դա քի՞չ է։ Ասում եմ, չէ՞, մինչև լույս աչքս չեմ փակել։
–Ինձ համար դժվար է մարդկանց արտաքին տեսքով գուշակել նրանց ճակատագիրը։
–Բայց ես իրավացի՞ դուրս եկա,– ասաց Ռաֆայելը։
–Հետո ինչ, չէ՞ որ կարող էիր և սխալվել։ Ամեն ինչ հո քո ներըմբռնողությամբ չի պայմանավորված։
–Դժբախտաբար, տերն ինձ քո ռոմանտիկությամբ չի օժտել և գուցե դրա համար է, որ ես այդպես էլ չսովորեցի մարդկանցով զմայլվել այն բանի համար, որ նրանց նկարը փակցված է պատվո տախտակին։
Ստեփանը ծիծաղեց ու այդպես սրտանց ծիծաղելով էլ ասաց.
–Նայիր է, չի մոռացել, իսկ որ տեղն եկավ՝ կսկսի բողոքել մոռացկոտությունից։
–Այո, որտեղ պետք է՝ ուժեղ հիշողություն ունեմ,– հայտարարեց Ռաֆայելը ժպտալով։– Այ, օրինակ, ոչ մի կերպ մոռանալ չեմ կարող այն փաստը, որ ապարատի փորձարկումն ուշանում է։ Ինձ ասել են, որ դու փորձարկումը հետաձգել ես մինչև Անտոնյանի վերադարձը, ճի՞շտ է։
–Այո,– գլխով արեց Ստեփանը։ -Ուզում եմ օգտվել այդ հետաձգումից և որոշ անավարտ բաներ կան՝ անել։
–Հարկավոր է արագացնել, բոլոր ժամկետներն անցել են,– ասաց Ռաֆայելը, պատրաստվելով դուրս գալ լաբորատորիայից։ Դռան մոտ նա շրջվեց և ցուցամատով առաստաղը ցույց տալով ավելացրեց,– ինձ վերևից շարունակ զանգահարում, շտապեցնում են, քիչ առաջ էլ մինիստրության տեխնիկական բաժնի պետը զանգեց, բայց ես քաղցր խոսքերով կերակրում եմ նրանց, որպեսզի հապճեպ ոչինչ չանես։
–Շնորհակալություն։
–Դա քիչ է, դու այդ փորձարկմանն ինձ պետք է հրավիրես։
–Նախապես ասում եմ՝ չեմ հրավիրելու։
–Ախր, ինչո՞ւ։
–Արգելված է։
–Սա գժվե՞լ է, ինչ է,– վարակիչ ժպիտը դեմքին ասաց Ռաֆայելը, դռան մոտից հետ դառնալով։– Լսիր, ե՞ս չեմ դրել այդ արգելքը։
–Օրենքները մարդիկ են հնարում, սակայն դա չի նշանակում, թե նրանք կարող են խախտել այդ օրենքները,– ասաց Ստեփանը։– Օրենքները մեզ պետք է պաշտպանեն ոչ միայն ուրիշներից, այլև հենց մեզանից։
–Ահա այդպիսին ես, դրա համար էլ ''Արարատը'' շարունակ տանուլ է տալիս։
–Բայց ֆուտբոլային մրցումների աղյուսակում ամեն տարի ''Նևթչիից'' մի քանի հորիզոնական բարձր է լինում։