- Дык чорныя ж.
У яго, Петрака, ніколі не было ні жонкі, ні дзяцей. Гэтая паганая навалач там, на так званай радзіме, літасціва пазбавіла яго неабходнасці даваць ім на хлеб. У яго былі толькі жанчыны. Светлавалосыя ў Андалузіі; легкадумныя з Тэнерыфа; сонныя турчанкі з вузкіх вуліц Галаты; вольнанароджаныя жанчыны Гадамеса з мацерчатым чырвоным шарыкам на лбе; маўрытанкі з Феца і Танжэра.
Там былі гарматы і шыбеніцы. Тут - жанчыны. Усё абрыдла, і ён уцёк сюды - збіраць расліны, мераць нікому не патрэбную зямлю, разведваць мясцовасць, у якой потым, праз трыццаць год, калі ягоныя косткі пабялеюць на сонцы, як мармур, стануць бурыць артэзіянскія студні.
І знойдзе тут свой канец. І ўсюды на зямлі адна нудзьга і марнасць марнасцей.
Толькі шкада Джамілі. Лёс судзіў яму адзін дзень пабыць бацькам. Ён ніколі не быў бацькам.
Смага зрабілася нясцерпнай. Ад усеўладнага святла, ад знішчальнай гарачыні распухла і стала бронзавай скура. Засвярбелі спіна, карак, рукі, бакі. Ён ведаў, гэта высыпала на іх спякотная восыпка.
Амаль аслеплымі вачыма ён глядзеў, як варушыліся ў слюдзяным трапяткім паветры султаны альфы, дрын і тамарыск - усе скурастыя, сухія ад звону, калючыя, як скура акулы, і шорсткія, як наждак.
Якая яна, вада? Ён не помніў, якая яна на радзіме. Ён помніў, якая яна бывае тут. Саланаватая, з серавадародным пахам - у балацявінках велічынёй з далонь, чыстая - у калодзежах. Цемнаскурыя руара з касты ртасаў-ачышчальнікаў усё жыццё чысцяць студні. Па чарзе, з малітвай, ныраюць у ваду і сядзяць там часам да чатырох хвілін, а потым выходзяць і цягнуць скураное вядро з глеем і каменьчыкамі. Чатыры хвіліны ў вадзе!
Во каб гэта быць ртасам!
Але ён не ртас. І перад ім не калодзеж, а дзюны і гміра - дарожны знак, складзены з каменняў. І яшчэ пясок, да якога нельга дакрануцца голай далонню. І ўрэшце - неба. Неба, якое ўсё мацней адлівае пякельнай смяротнай і трывожнай барвай.
У гэтай барве няма ўжо ні дзюнаў, ні неба, ні гміры - толькі пекла і смага. У гэтым пекле ўсё ж ёсць жыццё: і для фенека - рыжага звярка пустыні (вунь ён крадзецца праз гамаду да крыніцы, вясёлы і аблавухі, як першакласнік), і для чубатага пустыннага жаўрука, і нават для брыдкага варана з ягоным тлустым, зямлістым тупым целам.
Усім воля. І фенеку, і жаўруку, і варану. Волі няма толькі для людзей. Як добра быць ртасам! Чатыры хвіліны ў ледзяной, глыбіннай, жывушчай вадзе!
- Хочаш піць, маленькая?
Узняла доўгія загнутыя веі:
- Хачу, адхаліб.
Глытае, закінуўшы галаву. Ён прымушае сябе глядзець убок.
- А ты, адхаліб?
- Не хачу.
- А што будуць піць бацька і маці, калі прыйдуць?
- Я ж табе сказаў - адпачнуць і прынясуць вады.
- А таргві?
- Бацька прывядзе людзей... Ты сядзь у мой цень.