Далёкія чырвоныя бліскавіцы ўсё яшчэ ўспыхвалі на вяршынях чорных вольх. Вецер не сціхаў. Рака ўтрапёна пялёскалася пад адхонам.
Гораў абышоў пасты - паўсюль яго сустракалі воклічамі. Кардон не спаў.
...У гадзіну ночы, агледзеўшы ўсё, што трэба і не трэба, Гораў усё яшчэ гуляў пад дажджом, цяпер без мэты. Праходзячы нарэшце да ганка паўз асветленыя вокны хаты, ён убачыў у адным акне твар Леановіча, жахлівы, відавочна пастарэлы твар. Леановіч глядзеў у цемру.
У акне бакоўкі Гораў заўважыў постаць жанчыны. Тая кідалася, як зняволеная. Спынілася, ударыла кулачком па печцы.
Гораў апусціў галаву. Яму не хацелася больш ісці ў хату.
Зноў рака, зноў відовішча звар'яваных хваль. Зноў двор - чортава кроў, плашч пачынае прамакаць! - зноў месца за рогам і агеньчык запалкі ў руцэ.
- Палова другой.
Якраз у гэты час Грынкевічава выйшла на ганак. За ветрам Гораў невыразна пачуў:
- Божа, божа, божа...
За яе спіною з'явіўся сярод цемры аранжавы прамкутнік дзвярэй і ў ім сілуэт падабранай, налітай імпэтнай і спакойнай сілаю постаці.
- Зайдзіце ў пакой, - добразычліва-ледзяным голасам сказаў Леановіч, - я адказваю за вас.
Яна падпарадкавалася, і Гораў, адчуваючы, што зараз можа адбыцца нешта жахлівае, пайшоў за імі ў пакой, зноў убачыў змучаны, без крывінкі твар.
- Майце літасць...
І раптоўна ўся сіла гэтай натуры, уся яе палкая страснасць выбухнула парывам гора.
- Няўжо ў вас не было кахання... хоць маленькіх успамінаў? Яшчэ тры гады таму ён быў толькі маім жаніхом! Разумееце вы, ці ў вас лядзяш замест сэрца?! Быў май, і мы гулялі ў гарыпні... Такі смех быў над паплавамі... А зараз ён заўчасна сівы, змучаны. Яму нельга!..
- Пані, усё гэта дарэмна, - ветліва сказаў Леановіч.
І гэтыя словы вярнулі яе да прытомнасці.
- А-а-х-х вы! Што вы варты? - з невымоўнай пагардай сказала яна. - Фрунт забіў вашу душу. Вы не разумееце нават, што ён не за сябе, што ён за народ, за вас, за гэтых бедных людзей. Ён не дзеля грошай, не дзеля ўлады. Ён... каб народ быў вольны. Гэта і ваш народ, пан капітан... Воля патрэбна ўсім двухногім. А нам, беларусам, рускім, палякам, - больш за ўсіх. Бо мы штодня без яе паміраем у пакутах.
Твар Леановіча скрывіўся нейкай жудаснай грымасай:
- Пані, я адпраўлю вас не на другі бераг, а з аказіяй у Магілеў, калі пачую яшчэ хоць слова ў гэтым стылі.
Жанчына моўчкі пахітала галавой:
- Які ж вы нізкі чалавек.